Noel Baba Kimdir: Aziz Nikolaos Nasıl Noel Baba Oldu?

Aziz Nikolaos (Saint Nicholas – Santa Klaus) hem batı hem de doğu en saygı gören kutsal azizlerinden biri. Dünyada Noel Baba olarak tanınan Aziz Nikolaos, 3. yüzyılın sonlarında, Teke Yarımadası olarak bildiğimiz yörede medeniyet kurmuş Likyalıların liman kentlerinden biri olan Patara‘da doğmuş.

Laos sıradan halk, mitolojide Nike ise zafer tanrısı anlamına geliyor. Nicholas halkın zaferi anlamına gelen bir isim. Ebeveyni dindar ve malî yönden de iyi durumdaydı. Likya Uygarlığının diğer bir büyük şehri Xanthos‘ta eğitim aldığı konusunda yaygın bir inanış var. I. Konsül’e katıldığı düşünülürse muhtemelen 290’lı yıllarda yaşadığı tahmin ediliyor.

Varlıklı bir buğday tüccarının oğlu olan Aziz Nikolaos, anne ve babasını küçük yaşta kaybeder ve onu Likya’da başpapaz olan amcası büyüttür. Ailesinden kalan tüm serveti zayıf ve fakir olanların ihtiyaçlarını karşılamak için harcar.

Pataralı fakir bir tüccarın kızlarını bedel karşılığı satacağını duyunca, gece kimselere görünmeden evlerine gidip pencereden içeriye kese altın atar. Verdiği altınlarla, üç genç kızın günah çukuruna düşmelerini engellemiş olur.

İyilik sever ve hoşgörülü Aziz Nikolaos, Hac için gittiği Kudüs’ten Rodos’a dönerken kopan fırtına sonucu gemi kaptanı denize düşer ve boğulur. Gemi tayfası ve yolcuları büyük bir telaşa düşmüşken Aziz Nicholas fırtınayla mücadele ederek canı pahasına savaşır, gemi Datça’da karaya çıkar. Bu onu Noel babaya dönüştüren mucizelerin bir miladı olur.

Myra piskoposu ölünce halkın gönlünde yer etmiş Aziz Nikolaos Myra piskoposu olarak atanır. MS 5. yüzyılda Myra’nın Likya’nın başkenti olması, Myra Başpiskoposluğunun da Anadolu’nun ikinci büyük din otoritesi olmasının arkasında büyük emeği vardır.

Bu kutsal görevinde de çok başarılı olur. Cemaatine sahip çıkar, dul ve yetimlere, fakirlere, hastalara yardım eder. Roma İmparatoru Diocletian dönemi Hristiyanların zulüm gördüğü zamanlardır, mahkemelerde onları savunur, işkenceye alınanları veya ölümle cezalandırılanları cesaretlendirir.

Hristiyanları koruyup kollaması cezasız kalmaz, İmparatorun emriyle Konstantinopolis’e (İstanbul) götürülür, hapse atılır. İstanbul’daki Yedi Kule Zindanlarında işkencelere tabi tutulur, 6 yıl yatar. Myra halkının büyük tepkisini çeker bu durum.

Ölüme mahkûm edilip idamını beklerken Bizans İmparatorluk tahtına tahta yeni imparator Constantin geçer, serbest bırakılır. Konstantin 313 yılında yayınladığı bir fermanla Hıristiyanlara yapılan baskılara son verir.

Nikolaos yeniden Myra’ya döner. O sırada ülkede korkunç bir açlık hüküm sürüdüğünü görür. Fakir halka yardım etmeleri için limana yanaşan buğday yüklü bir gemideki denizcilerden yardım ister. Buğdayın imparatora götürüldüğünü belirten dedenizciler bunu kabul etmez ama Nikolaos buğdayların eksildiğinin belli olmayacağı sözünü verince razı olurlar.

Gemi İstanbul’a vardığında, buğdayların hiç eksilmemiş olduğu görünce şaşırırlar. Bu mucize sonrasında denizciler Aziz Nikolaos’a dua etmeye ve onu ‘Koruyucu azizleri’ olarak kabul etmeye başlarlar. Akdenizli gemiciler her yıl taşıdığı ürünlerden bir kısmını ona taktim eder. Aziz Nikolaos da bunu muhtaçlara dağıtır.

Doğu Akdenizli gemicilerin de büyük saygısını kazanan Aziz Nikolaos resimleri ve ikonaları teknelere asılır, sefere çıkanlara ‘Dümenini Aziz Nikolaos’ tutsun hayır duası gelenek olur. İlk çağın çok tanrılı döneminde Denizler Tanrısı Poseidon ait inanışlar 4. yüzyıldan sonra Aziz Nikolaos’a yakıştırılır.

Aradan çok zaman geçmeden, 325 yılında İmparator Konstatin tarafından Hristiyanlığın doktrinlerinin belirlendiği ve elimizdeki 4 İncil nüshasının hazırlandığı İznik Konsülüne davet edilir.

Lykia bölgesinde çocuklara yardım eden, düşkünlere, yaşlılara el uzatan Aziz Nikolaos Kos Adası’nı ziyaret eder. Burada sığla yağı ile tanışır. Şifa kaynağı olan yağı hastalarda kullanır. Bu onun şifacı mucizelerinin arkasındaki sebeptir. Nikolas ismi bütün bir coğrafya için ümidin anlamı olur.

Pataralı Aziz Nikolaos ile ilgili anlatılar bunlarla da sınırlı değil elbet. Çeşitli kaynaklarda, yardımsever olarak üstlendiği misyonu anlatan çok sayıda farklı rivayet mevcut.

Aziz Nicholas, 345 yılında öldüğünde başpiskoposluğunu yaptığı Myra’daki kiliseye gömülür, ama anısı yitip gitmez. Aziz Nikolaos’ın saygın dini kişiliği, öldükten sonra aziz mertebesine ulaşır. 1087 yılında Azizin kemikleri mezarından çalınarak İtalya’nın Bari şehrine kaçırılır.

Hristiyanlığın tüm mezhepleri tarafından sevilen, yardımseverliği ve hoşgörüsüyle tanınan bir azizden, bugünkü tüketim kültürünün maskotu olmuş Noel baba kültüne dönüşmesi, Aziz Nikolaos’ın iyiliksever kişiliğinde ve tüm hikayesinin kilisenin duvarlarındaki fresklere çizilmesinde saklı.

Noel Baba kültü nasıl oluştu

Aziz Nikolaos, dünyada Santa Klaus olarak tanınmış. Kuzey Amerika’da Santa Claus, Avusturya ve Almanya’nın güneyinde Nikolo, Hollanda’da Sint Nicolaas, İspanya’da Papa Noel, Rusya’da Saint Andrew, İrlanda’da ise Saint Nicholas olarak biliniyor.

New York’un koruyucu azizi aynı zamanda. Rus Çarlığı ve Ortodoks Hristiyan dünyasının en popüler azizi olmuş. Özellikle Almanya’nın Freiburg, İtalya’nın Bari, Napoli kentleriyle Sicilya Adasında çok saygı duyuluyor.

İtalyan denizci tüccarlar 1087 yılında Aziz Nikolaos’ın kemiklerini Demre‘deki Aziz Nikolaos Kilisesi‘nden çalıp İtalya’nın Bari kentine götürürler. 2 yıl sonra Papa Urban Aziz’in kemiklerini kutsayıp onun adına yapılmış şapele yerleştirilir.

Bu Aziz Nikolaos’nın Avrupa’daki ününü büyük oranda artırır ve Bari şehri bir hac merkezi haline gelir. Aynı Papa çok geçmeden Aziz Nikolaos’nın yaşadığı topraklara Haçlı seferlerini başlatır.

Aziz Nikolaos’ın hikayeleri nesiller boyunca anlatılır. 6. yüzyıla gelindiğinde türbesinin ünü bayağı yayılır. Aziz Nikola’ya atfedilen mucizeler, Orta çağ ressamlarının ve oyuncularının sıklıkla canlandırdığı konular olur.

Hristiyanlıktaki küçük azizlerden biri olmasına rağmen, Orta çağda ünü tüm Avrupa’ya yayılır ve pek çok ülkede adına binlerce kilise inşa edilir. Roma İmparatoru I. Justinianus, Aziz Nikolaos adına Konstantinopolis’te bir kilise inşa ettirir.

Kuzey Avrupa ülkelerinde Pagan inancında yer alan, çocukların koruyucusu ve sevindiricisi Noel Baba geleneği Aziz Nikolaos inancıyla bütünleştirilerek yarı dini ve çok popüler efsanevi bir tip yaratılmasına sebep olur. 6 Aralık’ta çocuklara şekerleme ile hediye verilmesi geleneğinin, Aziz Nikola’yı konu alan Hollanda efsanesi Sinterklaas’a dayandığı kabul ediliyor.

Nikola, Hollandacada Sinterklaas (Aziz Klaas) olarak biliniyordu. Noel Baba’nın hediye dağıtması geleneği, İskandinav Mitolojisindeki tanrılardan Odin’e dayanır. Uçan atı Sleipnir ile avlanmaya gidecek Odin için çocukları çizmelerinin içine havuç ve saman koyup şöminenin yanına asarlardı.

Odin’in bu iyilik karşılığında çocuklara hediye ve şekerlemeler getirdiğine inanılırdı. Hristiyanlık Pagan dinleri geleneğini yok etmek işçin savaşırken Pagan geleneklerini kendi içine alır. Hollandalı göçmenler Amerika’ya ulaştığında bu isim zamanla Santa Claus’a dönüşür.

Efsane, New York’u ilk kuran Hollandalı göçmenler vasıtasıyla dünyaya yayılır. Çizme yerine büyük çoraplar kullanılmaya başlandı ve bu gelenek Noel’e dahil olur.

Pataralı Aziz Nikolaos, Noel arifesini Noel’e bağlayan gece evlere gizlice girerek çocuklara hediye bıraktığına inanılan efsanevi bir kişi Noel Baba (Santa Klaus) olur.

Bugünkü tombul ve beyaz sakallı, yakası beyaz kürklü Noel Baba imajı Almanya doğumlu Amerikalı karikatürist Thomas Nast‘ın 1863’te Harper’s Weekly dergisine yaptığı çizimlere dayanıyor.

Amerikan popüler kültürüne derinden iz bırakmış efsane çizer Nast, 1822’de Amerikalı şair Clement Clarke Moore’un yazdığı kabul edilen ‘A Visit from Saint Nicholas (Aziz Nikola’nın Ziyareti)’ ya da ‘Twas the Night Before Christmas (Noel’den Önceki Geceydi)’ olarak bilinen şiirden esinlenmiş.

Günümüz dünyasının popüler Noel Baba imajı ise çizer Haddon Sundblum’un, 1931’de itibaren Coca-Cola şirketi için hazırladığı çizimlerle son halini almış. Sundblum’un Noel Babası, şişman, beyaz sakallı, uçları beyaz kürklü kırmızı bir kıyafet giyen, siyah tokalı kemerli, siyah çizmeli, yumuşak kırmızı şapkalı olarak çizince tüm dünya bunu hızlıca benimser.

Bu ilk çizimler sonraki yıllarda dünyanın farklı bölgelerinde birbirini takip eden çizimlere ilham olur. Bu imgenin arkasında bir efsane olmayan, gerçek insan St. Nikolaos’a yeni bir imaj vermekle kalmaz kızağı da at, köpek veya deve değil de ren geyiklerine taşıtan yepyeni bir figür ortaya çıkar. Hakkında fazla bilgi olmamamıza rağmen Aziz Nikolaos’ın ufak tefek, zayıf biri olduğu tahmin ediliyor.

Aziz Nikolas Günü

Aziz Nikolas’ın ölüm yıldönümü olan Jülyen Takvime göre 6 Aralık, günümüzde kullandığımız Gregoryen, yani Miladi Takvime göre 19 Aralık’a denk gelen gün Aziz Nikolas Günü olarak kutlanıyor. Demre’deki Aziz Nkolaos Kilisesinde bu tarihte her yıl ayinler düzenleniyor.

Avrupa’nın birçok yerinde Noel baba kılığına girmiş birisi, tanıdık aileleri ziyaret ederek, tüm yıl boyunca uslu durmuş çocuklara ceviz, mandalina, çikolata, geleneksel bir Alman Noel kurabiyesi olan lebkuchen dağıtıyor.

Almanya’nın Bremen şehrinde Aziz Nikolas Günü çocuklar gruplar halinde şarkılar söyleyerek sokaklarda dolaşıyorlar. Almanya’nın Hessen Eyaletinde ise Aziz Nikolas maskesi takmış çocuklar ev ev gezerek, maskenin altındakinin kim olduğunun tahmin etme oyunu oynuyorlar. İsviçre’de de Aziz Nikolas Günü kutlamaları 31 Aralık gecesi kutlamalarıyla birleştiriliyor.

Demre ilçesi yakınlarında yer alan Myra Antik Kenti’nde piskoposluk yapan St. Nicholas Kilisesi’ne yaklaşık 3 km uzaklıkta bulunuyor.

Aziz Nikolas’ın biyografisini, Girit Başpiskoposu 6. Ekümenik Konsil’de bulunan Giritli Andreas ve İstanbul’da bir keşiş olan Johannes’in yazıtlarından okumak mümkün.