Avanos Gezilecek Yerler, Kapadokya

Avanos, suladığı tüflü ve killi topraklarla adına yakışır tatlı bir kızıllığa bürünmüş, Türkiye’nin en uzun nehri Kızılırmak Nehri’nin iki yakasına kurulu bir ilçe. Çanakçılık, halıcılık gibi el sanatlarının ve şarapçılığın geliştiği, eşsiz peri bacaları, vadileri, yeraltı şehirleri ve kiliseleriyle Kapadokya bölgesinin önemli turistik beldelerinden. Tarihi anıtları ve tümülüsleri, Selçuklu-Osmanlı eserleri ve güvercinlikler gibi zengin turizm değerlerine sahip.

Avanos jeolojik özelliklerinden dolayı Hititlerden bu yana çarklarla yapılan çanak ve çömleklerle seramik sanatının hayat bulduğu bir yer. Anadolu çömlekçiliğinin kalbinin attığı yer Avanos’ta “Kör de bilir Avanos’un yolunu, çanak-çömlek kırığından bellidir” deyişi boşuna söylenmemiş. Binlerce yıl öncesinin geleneği kavimden kavme, babadan oğula geçerek günümüze kadar gelmiş.

Antik adı Halyasin olan Avanos’un geçmişi MÖ 2000’li yıllara dayanıyor. Hitit, Frig, Asur, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı izlerini taşıyan Avanos’un ismi Hititlerde Zu-Winasa, Asurlularda Nenansa, Roma döneminde Venessa olarak anılmış.

Selçuklu döneminde, ordu kumandanı Evranos Beyden ismini aldığı öne sürülüyor. Avanos ve çevresi tüm Kapadokya coğrafyasında olduğu gibi Roma zulmünden kaçıp buraya yerleşen Hristiyanlarla önem kazanıp büyümüş.

Kapadokya’nın en eski kiliselerinden Yamanlı Kilisesi, 13. yüzyılda Selçukluların sarı tüf taşlarıyla yaptığı Saruhan Kervansarayı, yüzlerce yıldır ibadete açık olan Selçuklu eseri Alaaddin Camii ve günümüze kadar gelmiş eski Avanos evleri görmeye değer önemli yerler.

Dağa yaslanmış olması nedeniyle, dar ve dolambaçlı sokaklara sahip olan ilçenin yapıları malzeme olarak, Avanos civarında bulunan taş ocaklarından elde edilen “kisir” taşından yapılmış. Evlerin çoğundaki taş ve ahşaplardaki ince işçilik dikkat ise çekici.

Avanos’un doğudan batıya ortadan ikiye ayıran Kızılırmak’ın iki tarafı, taşkınlara engel olmak için rıhtımla çevrilmiş. Sultan Abdülhamit döneminde uzunluğu 151 m olan ve 1900 yılında hizmete açılan Taş Köprü, toplam 11 ayak üzerine oturtulmuş.

Tahta Köprü ise, 1973’te 180 m uzunluğunda, yalnızca yaya yürüyüşü için demir ayaklar üstüne ahşaptan yapılmış. Karşı taraf ise pazar yeri ve az sayıda işyerinin bulunduğu, daha çok ikamet amaçlı yerleşimin hâkim olduğu bir bölge.

Binlerce yıl boyunca yağmur ve kar suları, seller, rüzgâr, sıcaklık farkları ve arazi yapısı gibi pek çok faktörün toprağı aşınması ile oluşan vadiler ve peri bacaları, bölgedeki eşsiz doğa harikalarını meydana getirmiş. Volkanik tüflerinden milyonlarca yıllık aşınmasıyla meydana gelmiş Zelve, Dervent, Güllü Dere, Kızılçukur ve Yamanlı vadileri Kapadokya gezilecek yerler içerisinde önemli bir yere sahip.

Avanos Gezilecek Yerler 📌

1. Paşabağ

Paşabağ Ören Yeri, Zelve Vadisi yakınlarında yer alan bir başka önemli ören yeri. Avanos’un 3.5 km ilerisinde, Zelve yolu üzerinde yer alan Keşişler Vadisi olarak da bilinen Paşabağ, şapkalı peri bacalarının yoğun olduğu bir bölge. Bölgedeki peribacalarının hemen hemen tüm örneklerini görmek mümkün.

Erken Hristiyanlık döneminde izole hayatı tercih eden keşişler için önemli bir barınma yeri oluşturan peribacalarından birinde ise önemli keşişlerden Aziz Simeon adına yapılmış bir şapel de bulunuyor. Aziz Simon’un 15 yıl inzivada kaldığına inanılan şapel, yolun sağında, vadinin 200 metre içinde yer alıyor.

Zelve Paşabağlar Ören Yeri ziyaret saatleri yaz dönemi (1 Nisan – 31 Ekim) 08.00-19.00, kış dönemi (31 Ekim – 1 Nisan) 08.00-17.00. Haftanın 7 günü ziyarete açık. Zelve Paşabağlar Ören Yeri giriş ücreti 20TL. Müze Kart geçerli.

2. Zelve Vadisi – Zelve Açık Hava Müzesi

Zelve Vadisi, Kapadokya’da peri bacası oluşumlarının en yoğun olduğu yer. Üç vadiden oluşan Zelve Ören Yeri’nde, sivri uçlu ve geniş gövdeli olan yüzlerce peri bacasına oyulmuş, 8 ve 9. yüzyıllara ait 15 kilise yer alıyor. Trekking meraklılarının da en önemli adreslerinden olan vadide milyonlarca yıllık birbirinden ilginç peri bacaları arasında dolaşıyorsunuz.

Göreme-Avanos karayolundan 2 kilometre içeride yer alan ve Hristiyanlığın önemli dini merkezlerinden olan Zelve Vadisi’nde, Üzümlü, Balıklı ve Haçlı Kiliseleri en önemlileri. Buradaki zengin süslemeler, çoğunlukla çarkıfelek motiflerinden oluşuyor. Yakın zamanlara kadar yöre insanının yaşamaya devam ettiği ilk vadide, yöresel kesme taştan yapılmış bir de cami bulunuyor.

Zelve’nin en önemli özelliklerinden biri de vadilerin üst kesimlerinde yer alan güvercinlikleri. Kapadokya’da görülmesi gereken en önemli yerler arasında. Zelve Vadisi ziyaret saatleri yaz dönemi (1 Nisan – 31 Ekim) 08.00-19.00, kış dönemi (31 Ekim – 1 Nisan) 08.00-17.00. Haftanın 7 günü ziyarete açık. Zelve Vadisi giriş ücreti 20TL. Müze Kart geçerli.

3. Çavuşin

Çavuşin, Göreme-Avanos yolu üzerinde yer alan eski bir yerleşim yeri. Doğu Roma İmparatorluğu’nun Hristiyanlığı resmi din olarak kabul etmesiyle manastır hayatına geçilen ilk yer olmuş. Volkanik orijinli kesme taşlardan yapılmış Kapadokya’ya özgü evler ile kayalara oyulmuş mağara evleri ile farklı bir mimariye sahip. Her gittiğimde Phocas Cave Otel’de kalıyorum, nefistir.

Avanos’a bağlı bir köy olan Çavuşin’deki en önemli yapılar, Çavuşin Kilisesi, Vaftizci Yahya Kilisesi ve Bizans İmparatoru adına yapılan Güvercinlik Kilisesi ile Güllüdere’nin yakınlarındaki Haçlı Kilise. Aynı zamanda 12 kilisenin yer aldığı Kızılçukur ve Güllüdere Vadileri Avanos’a bağlı olan Çavuşin’in sınırından başlıyor.

Vaftizci Yahya adına yapılan St. John The Baptist Kilisesi Çavuşin’deki en önemli tarihi yapı. Göreme ve Uçhisar’dan da görülecek şekilde yapılan ve Çavuşin’de yer alan en eski yapı olan Vaftizci Yahya Kilisesi, 964-965’da yapıldığı tahmin edilen kilisenin ön cephesi erozyon nedeniyle yıkılmış durumda.

Kaya içine oyulmuş girişin arkasında Vaftizci Yahya’ya adanmış üçlü bir bazilika bulunuyor. Hz. İsa’nın vaftizini gerçekleştiren Yahya’nın öldürülmesine neden olan ve Salome’nin Dansı’nı tasvir eden duvar resimleriyle ünlü olan kilise, Bizans Dönemi’nde Aziz Hieron’a ait kutsal emanetlerin saklanmasıyla da ünlü.

Güllüdere ve Kızılçukur Vadileri başta olmak üzere, Kapadokya’nın en ünlü vadileri Meskendir Vadisi, Zindanönü Vadisi, Kılıçlar Vadisi, Peri Bacaları Vadisi ve Ak Vadi Çavuşin sınırları içerisinde kalıyor. Çavuşin sınırları içerisinde çok sayıda kilise, manastır ve eski yerleşim yeri bulunuyor. Peri bacası oluşumlarını en iyi izleyebileceğiniz vadiler trekking için nefis rotalara sahip.

4. Kızılçukur Vadisi

Kızılçukur Vadisi, bir yanı Ortahisar bir yanı ise Çavuşin Köyüne uzanan enfes bir vadi. Volkanik çöküntünün yaşandığı, çukur şeklindeki vadi peri bacaları ve doğal kaya oluşumlarıyla kaplı. Kızıl tüf kayalarından oluştuğundan adına Kızılçukur Vadisi denmiş. Kapadokya’nın en fotojenik noktalarından birisi.

Bölgenin en dik ve dar kanyonlarından birisine sahip, ancak yürüyerek veya bisikletle gezebileceğiniz vadi, motor, araç ve at girişini imkânsız kılıyor. Su savlaklarının arasından, dar patika yolları izleyerek gezebileceğiniz vadi içerisinde eski yerleşkeleri, güvercinlikleri görebilir, kiliseleri ziyaret edebilirsiniz.

Göreme ile Ortahisar arasında bulunan Kızılçukur Vadisi, Çavuşin köy merkezine 5 kilometre uzaklıkta yer alıyor. Vadiye yürüyüş turları da yapılıyor. Kızılçukur Vadisi’nde yer alan Haçlı Kilise, Meryem Ana Kilisesi, Kolonlu Kilise ve Cemalların Kilise görülmesi gereken yerlerin başında geliyor.

Meryem Ana Kilisesi, Kuşluk Kilisesi adıyla da biliniyor. Kızılçukur Vadisi’nin en güzel yapılarından biri olan kilise, Kılıçlar Vadisi’nin başladığı yamaçta, Tokalı Kilise’nin arkasında yer alıyor. 9. yüzyılın başlarında yapıldığı tahmin edilen kilisede, aziz figürleri ve İncil siklusunun dört sahnesi olan Beytüllahim’e yolculuk, doğum, İsa çarmıhta, Meryem’in ölümü yer alıyor.

Bölgede nadir bulunan kızıl tüf kaya oluşumlarını barındıran Kızılçukur Vadisi, güneş batarken büründüğü göz alıcı kızıllıkla müthiş bir görsel şölen sunuyor. Tüm vadi, sarıdan, pembeye, kırmızıdan kızıla kadar değişen bir renk cümbüşü içerisinde oluyor. Günbatımı noktasına Ortahisar Belediyesine ait gişeden 5TL karşılığında bilet alınarak girilebiliyor.

5. Güllüdere Vadisi

Göreme ve Çavuşin Köyü arasında yer alan Güllüdere Vadisi, Kapadokya’nın en popüler trekking rotalarından birisi. Gündoğumunda havalanan onlarca balonu izleyebileceğiniz en iyi noktalardan. Bölgedeki motor kiralama firmalarından makul fiyata ATV kiralayıp bölgeyi keşfedebilirsiniz. Ancak ATV’ler bölge dokusuna çok zarar verdiği için tavsiye etmiyorum.

Güllüdere Vadisi’nin solundaki dik bir yamaçta yer alan Güllüdere Kilisesi (Aziz Agathangelus Kilisesi), yapımına 6. ve 7. yüzyılda başlanmış ve 9. ve 10. yüzyıllarda ilave edilen apsisiyle tamamlanmış bir yapı. İkonoklastik döneme ait olduğu bilinen yapıdaki haç sembolünün Kudüs’teki kutsal haçı temsil ettiği düşünülüyor.

6. Meskendir Vadisi

Meskendir Vadisi, yaklaşık 4,5 kilometre uzunluğunda, oldukça dik bir iniş ile ulaşılabilen, sedir ağaçları ile kaplı bir vadi. Göreme-Ortahisar yolunda bulunan Meskendir Vadisi, Kızılçukur Vadisi ve Güllüdere Vadileri ile birleşerek, Çavuşin Köyü’nde son buluyor. Meskendir, şekilleri, peri bacaları, dehlizler, tüneller ve muhteşem bitki örtüsü içerisinde keyifli bir trekking parkuruna sahip.

Üzümlü Kilise, Kızılçukur Vadisi’nin girişinde, yoldan yaklaşık 250 metre içeride yer alıyor. Patikaları takip ederek ulaşılabilen kilisenin ithaf yazısında Aziz Nichitas’ın adı geçtiğinden Aziz Nichitas Kilisesi adıyla da biliniyor. Kiliseye ismini veren üzüm resimleriyle kaplı olan kilise, fresklerinin ikonoklast öncesi döneme ait olmasıyla Kapadokya’daki ender örneklerden biri.

Bezemeleri ikonoklastik dönemden önce yapılan Üzümlü Kilise’nin apsisinin önündeki duvarda çarmıhtaki İsa’nın cübbeli resmedilmiş olması ise ilginç bir durum. Kilisenin oyulduğu peri bacasının üst bölümünde Aziz Nichitas’ın uzun yıllar boyunca inzivaya çekildiği bir hücre, kilisenin hemen yanında bir şapel, karşısında ise küçük bir şarap yapım evi bulunuyor.

Bir çan kulesine sahip olan yapı, Ayastefanos Antlaşması gereğince, Osmanlılar tarafından savaş tazminatı karşılığında Sultan Abdulmecid döneminde yapılmış. Kilisenin yapılışında Selçuklu mimarisinden etkilendiği belirtiliyor. Diğer yandan Üzümlü Kilise, her yıl Mayıs ayında Fener Rum Patriği Bartemelos’un da katıldığı bahar ayinine ev sahipliği yapıyor.

Meskendir Kilisesi, Meskendir Vadisi’nin bitiminde, Kızılçukur Vadisi’nin girişinde yer alıyor. Üzümlü Kilise’nin bulunduğu peri bacasının, keşişlerin yaşadığı manastır kompleksi gibi oyulmasıyla oluşturulan kilise, bu peri bacasının alt kısmında yer alıyor. Üst kısımda ise tavanında kabartma haç olan kabartma bir tavanın bulunduğu yapı ithaf yazısına istinaden, Aziz Nichitas Kilisesi olarak da anılıyor. Meskendir Kilisesi’nin yedi ila dokuzuncu yüzyıllara ait olabileceği düşünülüyor.

Saklı Kilise, adını 1957’de keşfedilmiş olmasından alan yapının asıl ismi Aya Jones Kilisesi. El Nazar Şapeli’nin hemen yakınında yer alan Saklı Kilise, Göreme Müze yolu üzerinde, sağda bulunuyor. Dikdörtgen planlı ve üç apsisli olan yapının tavanı haçlarla ve geometrik süslemelerle bezeli. Kiliseyi süsleyen resimler ise, sıva üzerine değil, doğrudan ana kaya üzerine işlenerek, yapının oldukça sağlam durumdaki resimlerinde ise kırmızı renk hakim. Mezopotamya kilise mimarisi özelliklerini taşıyan yapı on birinci yüzyılın ikinci yarısına tarihleniyor.

7. Özkonak Yeraltı Şehri

Avanos’a 13 km mesafede yer alan Özkonak Yeraltı Şehri, volkanik tabakalarının yoğun olduğu oldukça geniş bir alanı kaplıyor. MÖ 400 yıllarında yapıldığı düşünülen ve dört katlı olan şehirde haberleşmeyi sağlayacak dar ve uzun delikler bulunuyor. Odaların girişleri kapatıldığında ise, havalandırması bu dar ve uzun deliklerle sağlanıyor.

Özkonak Yeraltı Şehri ziyaret saatleri yaz dönemi (1 Nisan – 31 Ekim) 08.00-19.00, kış dönemi (31 Ekim – 1 Nisan) 08.00-17.00. Haftanın 7 günü ziyarete açık. Özkonak Yeraltı Şehri giriş ücreti 25TL. Müze Kart geçerli.

8. Belha Manastırı

Özkonak Kasabası’nın Avanos yolu üzerinde ve sol tarafında yer alan Belha Manastırı’na, bir tepenin dereye bakan cephesinden giriliyor. MS 6. Yüzyıla ait olduğu düşünülen ve büyük bölümü tahrip olan yapının, atların bağlandığı yem takaları ve yan tarafta cezaevi denilen karanlık bir odası gezilebilir durumda. Belha Manastırı ziyaret saatleri konusunda herhangi bir sınırlama olmadan ücretsiz ziyaret edilebiliyor.

9. Yamanlı Kilisesi

Avanos’ta yer alan ve 2. yüzyıl yapısı olan Yamanlı Kilisesi, Kapadokya bölgesinin en önemli kiliselerinden biri. Avanos Belediyesi ile Vatikan’dan gelen temsilcilerin bir törenle ibadete açtığı kilise, Hristiyanların ve bölgeye gelen dini grupların hizmetine sunulmuş.

Katolik âleminin ruhani lideri Papa II. Jean Paul’ün de Yamanlı Kilisesi’ne gelmek istediği biliniyor. Meryem Ana Kilisesi olarak da bilinen kilisede Meryem Ana ve Hz. İsa’nın freskleri bulunuyor. Dereyamanlı Kilisesi olarak da bilinen yerin önüne kadar araçla gidebilme imkanı var, kiliseye yürüyerek de ulaşmak mümkün. Yamanlı Kilisesi ziyaret saatleri konusunda herhangi bir sınırlama olmadan ücretsiz ziyaret edilebiliyor.

10. Sarıhan Kervansarayı

İpek Yolu üzerinde bulunan, 13. yüzyıl Selçuklu mimari örneği olan Sarıhan Kervansarayı, Selçuklu Sultanı İzzettin Keykavus döneminde yapılmış. İnşasında kullanılan taşın renginden dolayı ‘Saruhan’ ismini alan yapı, yüksek duvarların çevrelediği tek katlı bir han.

Geniş bir avlunun yer aldığı yapıda yazlık ve kışlık odalar, mescit ve atların bağlandığı bir bölüm bulunuyor. Sarıhan Kervansarayı ziyaret saatleri 09.00-23.00. Haftanın 7 günü ücretsiz ziyaret edilebiliyor.

11. Çeç Tümülüsü ve Lahit Mezar

Anadolu’nun en büyük kral mezarlarından biri olan Çeç Tümülüsü, Avanos’un yaklaşık 15 km batısında ve Kızılırmak’ın güneyinde yer alıyor. 32 metre yüksekliğe sahip Çeç Tümülüsü’nün Gordion, Nemrut Dağı ve Karakuş gibi bir kral mezarı veya kutsal bir alan olduğu düşünülüyor.

MÖ 1. yüzyıla tarihlendirilen ve tamamen parça halindeki taş yığınından oluşan ve Avanos’tan bile görülebilen tepe bazen kovboy şapkasına, bazen de huniye benzetiliyor. Çeç Tümülüsü ziyaret saatleri konusunda herhangi bir sınırlama olmadan ücretsiz ziyaret edilebiliyor.

Avanos’ta Kızılırmak kenarında bulunan Lahit Mezar, Kapadokya Bölgesi’nde bugüne kadar ele geçen tek lahit olması açısından oldukça önemli. 1971’de tesadüfen ortaya çıkan lahdin semerdam biçimindeki kapağı açılmış ve ne yazık ki içindeki buluntular çalınmış.

Ceset üzerinde yapılan patolojik ve paleoantropolojik incelemelerle lahdin, saçları kına ile boyanmış bir kadına ait olduğu anlaşılmış. Ürgüp, Avanos ve Özkonak arasında fazla sayıda tümülüsler var.

12. Çanak Atölyeleri

Mezopotamya’dan Kapadokya’ya ticaret için gelen Asurlular Hititlere çömlek yapmayı öğretmişler. İlk önceleri sargı-dolama ve açık ateşle pişirme yöntemiyle çömlekler yapılmış. MÖ 3 binlerde ise çarkta çömlek yapmayı ve fırında pişirmeyi öğrenmişler. Çömlek atölyeleri Avanos’un merkezinde yan yana sıralanıyor.

El emeği sanatsal ürünler satışa sunuluyor. Dileyenler için öğretici workshop çalışmaları da yapılıyor. Bir kısmı şehir dışında olmasına karşın, çoğunluğunun ve asıl merkezinin Avanos’un içinde olduğu çömlek atölyeleri, kayadan olma doğal mağaralarda faaliyet gösteriyor. Avanos’ta bir ata yadigârı olan çanakçılık mesleğini sürdürerek geleneksel yöntemlerle çalışan 50 civarında işlik bulunuyor.

Çoğunluğu doğal kaya oyma mağaralar ve taş evlerden oluşan işlikler, daha çok Avanos merkezinde yoğunlaşmış olup yerli ve yabancı turistler için önemli bir ilgi odağı. Avanos dağlarından ve Kızılırmak yataklarındaki bu yumuşak ve yağlı-killi topraklar elenip iyice yoğrularak çamur haline getiriliyor. Çark adı verilen ve ayakla döndürülen tezgâhlarda maharetle şekillendiriliyor.

İşlik denilen atölyelerde üretilen çanaklar önce güneşte, sonra gölgede kurutularak, saman ve talaşla yakılan fırınlarda 800 ile 1200 derece sıcaklık aralığında özenle pişiriliyor. Yemek kapları, su testileri, kışlık yiyecek saklamak için çömlek ve küplerin haricinde her biri birer sanat eseri olan ürünler de yaratılıyor.

Avanos gezilecek yerler listenizde mutlaka olması gereken yerlerden biri de Güray Müze. Dünyanın ilk ve tek yeraltı seramik müzesi olan Güray Müze, çanakçılık ve seramik sanatının tarihi süreçteki gelişimini sergileyen oldukça önemli bir müze. Gelen ziyaretçilerin çömlek imalatının aşamalarını görerek çömlek yapımını da deneyimleyebildikleri müze uluslararası etkinliklere de ev sahipliği yapıyor. Güray Müze ziyaret saatleri 09.00-19.00. Güray Müze giriş ücreti 10TL.

Levent ve Mehmet Düzgün kardeşlerin işlettiği İkizler Çömlek Atölyesi de Avanos gezilecek yerler listenizde olması gereken değerli bir dükkan. Nefis bir ışığı ve atmosferi var. Ticari kaygıdan uzan, işlerini aşk ve tutkuyla yapıyorlar. Hazır toprak kullanmayıp, toprağı kendileri seçip işliyorlar. 1250-1350 dereceye kadar çıkabilen odun ateşi fırınları var. Muhteşem çömlekler ve soyut sanat çalışmaları rafları süslüyor. Çoğu da raflarda çok kısa kalıyor. Ürünlerin satışa sunulduğu yer de tam bir kaya ev.

13. Alaaddin Camii

Alaaddin Camii, 1202’de Selçuklu Sultanı Alaaddin Keykubat tarafından yaptırıldığı düşünülen tarihi bir yapı. Kesme taştan, kare planlı olan birinci bölümü tromplu bir kubbe ile örtülen yapının ibadet mekânı mihrap nişinin üzerindeki pencerelerle aydınlatılmış. Sivri bir kemerle ikinci bölüme geçilen caminin bu bölümü 17. yüzyılda onarılarak, üçüncü bölümü ise 1964’te eklenmiş.

Günümüzde kaya oyma dükkânlarda Avanos ve Kapadokya bölgesi başta olmak üzere, tüm Anadolu’dan getirilen en güzel el dokuması halılar, tüm yerli ve yabancı turistlerin başlıca ziyaret mekânları. Avanos ve çevresinden yüzyıllar boyunca dağlardan toplanan otlardan elde edilen kök boyaların kullanılmasıyla dokunan halılar, bir el sanatı olma özelliğiyle evlerde icra edilmiş. Genellikle kırmızı ve sarı renklerin hâkim olduğu, her biri birer kültürel değer olan halılar, Avanos ekonomisinde de önemli potansiyele sahip.

Kapadokya bölgesinde bağcılık ve şarapçılık peri bacaları kadar ünlü. Kiliselere, konaklara adını veren, yapıların üzerine resimlenen üzümler, sofralık olarak kullandığı gibi, mağaralarda, kaya oyma doğal depolarda saklanarak şarap üretiminde kullanılıyor. Avanos’un yamaçlarına doğru yayılan bağlarda yetişen üzümlerin şeker oranı yüksek olduğundan, özellikle el yapımı Kapadokya şarapları dünyanın her yerinde çok popüler.