Dünyadaki Eski Çarşılı Köprü: Irgandı Köprüsü, Bursa

Irgandı Köprüsü, Bursa’da dünya üzerindeki çarşılı dört köprüden biri ve en eski olanı. Dünyadaki ilk çarşılı köprü Irgandı Köprüsü, Bursa gezilecek yerler listenizde olması gereken en güzel ve ilginç yapılardan biri. Bursa’da şehrin içinde, Gökdere vadisinde aynı adı taşıyan derenin üzerine kurulu lrgandı Köprüsü’nden yüzyıllar sonra dünyanın farklı yerlerinde çarşılı köprüler yapılmış.

Bulgaristan’ın Lofça kentinde bulunan Osma Köprüsü, İtalya’nın Floransa kentindeki Ponte Vecchio Köprüsü ile Venedik’teki Rialto Köprüsü olmak üzere Irgandı’nin haricinde arastalı üç köprü daha var. Türkiye’nin en güzel köprülerinden biri olma sıfatını fazlasıyla hak eden Irgandı, Bursa kent tarihinin önemli bir parçası.

600 yıllık Irgandı Köprüsü, Osmanlı dönemi mimari eserlerinin en önemlilerinden. 1442 yılında Irgandılı Ali’nin oğlu Hacı Muslihiddin tarafından inşa edilen köprü, tarihte uzun badireler atlatıp yitirilmiş bir kenti imgesi olarak uzun süre işlevsiz kaldıktan sonra yenilenerek kullanıma tekrar açıldı.

Kemerli bir yapının üzerinde yükselen sıra sıra dükkânlarıyla benzerlerinden ayrılan köprü, 19. yüzyıldaki durumuna uygun olarak 2004 yılında rekonstrüksiyonu yapıldı. Köprü, tekrar hayat bularak günümüzde zanaatçıların geleneksel el sanatlarını icra ettiği çeşitli el sanatı atölyelerini ve dükkanları barındıran nefis bir yer haline geldi.

Osmangazi Belediyesi sınırları içerisinde, Yıldırım ve Osmangazi ilçelerini birbirine bağlıyor. Köprü üzerinde karşılıklı sıra dükkanlar ve iç mekanları nedeniyle benzer köprü örnekleri arasında özgün bir konuma sahip. Bursa kandilleri ve bıçağı, mum çeşitleri, sedefkârlık, nakkaşlık, minyatür ve metal işleme gibi geleneksel el sanatları ürünlerinin sergilenerek satıldığı köprü, kentin kültür merkezi konumunda.

Irgandı köprüsündeki dükkanlar arasında çok özel olanlar var. Sanatçı Eyüp Eyüpoğlu tarafından açılan Irgandı Sanat Galerisi, 4 ressamın eşsiz eserlerine ev sahipliği yapıyor. Yaşar Büyük, Yaşar Kutlu, Ertuğrul Topsakal ve Rafet Öztan isimli ressamların bir araya gelerek eserlerini sergilediği sanat galerisinde 40 adet tablo sergileniyor.

“Ağacı yontmak suretiyle kabartma şekiller yapma sanatı” olarak tanımlanan Naht sanatı ile hat sanatını birleştiren Avni İnci’nin dükkanına uğrayın.

Irgandı Köprüsü, Bursa

Osmanlının tek arasta köprüsü olan bu taş köprü, II. Murad döneminde 1442’de Irgandı Ali oğlu tüccar Hoca Muslihuddin tarafından Hacı İvaz Paşa’nın vakfiyesinde şahit gösterdiği Abdullah oğlu Timurtaş’a yaptırıldı.

Köprünün “ırgalamak, sallamak, sarsmak” anlamına gelen adını nereden aldığı konusunda farklı rivayetler var. Bunlardan biri, köprüyü yaptıran Muslihuddin’in babası Ali el-lrgandi’nin lrgand adlı bir yerden olduğu şeklinde.

Celali ayaklanmalarının ardından 1640’ta Bursa’ya gelen Evliya Çelebinin Seyahatnamesi‘nde köprünün üzerinde 200 dükkânın bulunduğu belirtiliyorsa da gerçekte köprü üzerinde her iki tarafta 16 adet olmak üzere 32 dükkân yer alıyordu.

Bunlardan kuzeydoğu ucundakilerden birinin mescide ayrıldığı, köprüyü taşıyan tek kemerin iki yanında ahır ve depoların bulunduğu biliniyor. Çeşitli kaynaklara göre geceleri köprü çarşısının iki ucunun büyük demir kapılarla kapanıyordu.

1640’ta Bursa’yı ziyaret eden Evliya Çelebi köprün hakkında şu bilgileri verir:

“Bu cisr dükkanlarının üzeri cümle tonoz kemerlerle mebni olup kurşunla mesturdur. Bu cisrin iki başında kale kapıları gibi demir kapilar üzere mazgal delikleri vardır. Kapılar seddedilirse başka bir yerden zafer mümkün değildir. Cisrin bir tarafı boştur, han gibi misafirhane olup at bağlanır. Rum, Arap ve Acem’de bir gözlü, meşhur-ı atak, eflake ser çekmiş, azim cisrlerin biri de budur”.

Kurtuluş Savaşı sırasında 1922’de işgal kuvvetleri Bursa’yı terk ederken dinamitlenerek yıkılan Irgandı köprüsü, 1949’da dükkânız bir şekilde betonarme olarak onarıldı.

Venedik‘te şehrin en önemli turistik yerlerinden olan, üstündeki galeri ve dükkanlarıyla Rialto Köprüsü ile Floransa‘daki Ponte Vecchio çarşılı köprü geleneğini sürdürürken lrgandı Köprüsü’nün uzun yıllar sadece bir geçit yeri görünümünü almış. Köprünün restorasyonu konusundaki girişimler 1988’de başladı ve köprünün rekontsrüksiyonu, ikinci restitüsyon aşamasına uygun olarak 2004’te tamamlandı. Sarı badanalı dükkânları ve gri kemerli gövdesiyle yıllara inat capcanlı ayakta duruyor.

Denk gelirseniz Bursa Büyükşehir Belediyesi tarafından Irgandı Köprüsü Sanat Günleri döneminde ziyaret edin. Buradaki sanatçılar tarafından gerçekleştirilen faaliyetlerin yerel, ulusal ve uluslararası alanda tanıtılmasına yönelik düzenlenen atölye çalışmaları, sergiler ve dinletilerin de yer aldığı “Irgandı Köprüsü Sanat Günleri” ile Bursa’nın sosyo kültürel hayatına da canlılık kazandırmış oldu.

Setbaşı Köprüsü’nden ovaya doğru inildiğinde göreceğiniz ilk köprü olan Irgandı Köprüsü’ne Bursa Ulu Camii tarafından metroyu kullanarak ulaşabilirsiniz. Gökdere istasyonunda inip 5-10 dakika yürüyerek gidebilirsiniz.

Irgandı Köprüsü‘ne yürüyerek 15 dakika uzaklıktaki Tofaş Anadolu Arabaları Müzesi‘ni de mutlaka görün. Bursa, Osmanlı İmparatorluğu’nun ilk başkenti olması nedeniyle erken dönem Osmanlı mimarisinin en güzel eserlerini barındırıyor. Bir hafta sonunuzu ayırarak UNESCO Mirası şehrin birçok tarihi yerini gezebilirsiniz.