Cumalıkızık, Bursa

Cumalıkızık Köyü, Uludağ’ın yemyeşil kuzey eteklerinde kıvrılarak uzanan yol üzerinde, kestane ve incir ağaçları arasına kurulu 7 Kızık köyünden biri. 700 yıllık Osmanlı sivil mimarisini günümüze ulaştıran anıt köyün kuruluşu Bursa‘nın kuruluşundan daha önceye denk geliyor.

Bursa’nın Yıldırım ilçesine bağlı kırsal mahalle, Osmanlı kırsal mimarisine sahip Cumalıkızık, şehir merkezine 10 km uzaklıkta yer alıyor. İstanbul’dan en fazla üç saat. Orhan Gazi Vakfiyesine bağlı olarak kurulan köyün geçmişi 14. yüzyıla uzuyor. Osmanlı’nın Bursa’yı almasından sonra Kayı Boyundan Türkler Kızık köylerini kurmuşlar.

Kurulduğunda 7 tane olan Kızık köylerinden Fidyekızık, Hamamlıkızık, Değirmenlikızık ve Cumalıkızık günümüze kadar ulaşabilmiş köyler olsa da Cumalıkızık dışındakiler zamanın yıpratıcı etkisine yenik düşmüş. Ne mimarisini ne de eski köy dokusunu koruyamamışlar.

Cumalıkızık ise hala zamana meydan okurcasına inatla direnen köylerden biri olarak capcanlı ayakta. Daracık taş sokaklarında 200’den fazla tarihi Osmanlı evi sıralanıyor. Koruma bölgesi olarak ilan edilen köyde yeni betonarme yapıların inşasına izin verilmiyor.

Cumalıkızık Köyü, Bursa

Bir zamanlar camisi olmayan çevre köylerden insanların cuma namazını kılmaya buraya gelmeleri köye Cumalıkızık adını kazandırdığı söylenir. Köyü kurduğu söylenen ‘Cuma Ali Bey’ nedeniyle de köyün adınının Cumalıkızık olduğu iddialar arasında.

Cumbalı ahşap evleri, köy meydanında üreticilerin ürünlerini sergilediği tezgahları, etnografya müzesi, tarihi hamamı, kahvehaneleri ve ahşap tavanlı camileriyle köyde zamanda küçük bir yolculuğuna çıkmak mümkün. UNESCO Listesine girmesi ve artan ünüyle birlikte pek çok dizi ve film çekildi köyde.

Köy girdiğinizde devasa çınar ağacının olduğun taş döşeli medan karşılıyor sizi. İki kanatlı büyük kapılara sahip, pencereleri çiçeklerle süslü işlemeli, cumbalı evler sokaklar boyunca sıralanıyor. Evlerlerin çoğu iki veya üç katlı. Evlerin mimarisinde, aile mahremiyetine önem verildiği görülüyor.

Zemin ve birinci katlar ve avlu duvarları 3 metre yüksekliğinde moloz taş ve ahşap hatıllı duvarlarla örülü. Ahşap iskelet ve taş üstüne kireç sıvalı evlerin zemin katında pencere yok. Sokaktan evin içersinin ve avlunun görülmesi mümkün değil.

Çift kanatlı ana giriş kapılar çoğunlukla ceviz ağacından yapılmış. Dövme demir kuşaklara sahip, iri çivilerle bağlanmış kapıların kulpları ve tokmaları dövme demirden yapılmış. Yaklaşık 150 hanede hayatın sürdüğü evler sarı, beyaz, mor ve mavi renklere boyalı. Başka hiçbir köyde bu kadar renk zenginliği görmedim.

Dış kapılar ‘hayat’ denilen avluya açılıyor. Hemen hemen her evde de avludan geçilen bir bahçe var. Avluların zemini kayrak taşlarıyla döşenmiş. Zemin katında genellikle kiler, ahır üst katlarda ise odalar yer alıyor. Kış aylarında ‘kışlık’ denilen ikinci katta, yaz aylarında ize ‘yazlık’ adı verilen üçüncü katta yaşam sürüyor.

Yaşlı ve yorgun evlerin sokağa taşan cumbalarında ise kafesli pencereler var. Sadece bir kişinin geçebileceği kadar dar aralıklı sokaklar köyü ilginç kılan özelliklerden. Evlerin mimarisi, pencereleri, avlusu, kapıları, kapı tokmakları, kısaca her detayı Cumalıkızık’ın ne kadar özgün bir yer olduğunu ispatlıyor.

Bursa’nın 1987’de Büyükşehir Belediyesi olmasıyla Yıldırım Belediyesi sınırlarına dâhil olan Cumalıkızık Köyü, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından koruma altına alınmış. Doğal sit alanı olduğundan neredeyse bir çivi bile çakılamıyor. 2014’te Bursa ile birlikte UNESCO’ya dahil edilerek hakettiği ‘evrensel’ değeri kazanmış oldu.

Köy girişinde ve ara sokaklarda, her eski yapının önünde köyde yaşayan kadınlar bir şeyler satıyor. Tezgahlarda, mis gibi kokan cevizli ekmekler, köy usulü erişteler ve tarhanalar, reçeller, salçalar, kurutulmuş otlar, renk renk yazmalar, geleneksel el işi ürünler satılıyor. Alışveriş için özel bir yere gitmenize gerek kalmıyor.

Cumalıkızık’ın simgesi ahududu. Osmanlı Dönemi’nden bu yana köyde yetiştirilen ahududu için 2015’ten bu yana her yıl haziran ayında şenlik düzenleniyor. Her tezgahta ahududu reçeli var, kahvaltıda reçel sevdiğim için bir kavanoz almıştım, tadı çok güzel.

Mümkünse hafta içi tenha bir günü tercih ederseniz memnun ayrılırsınız. Eskinin havasını teneffüs etmeyi sevenlerin hoş vakit geçireceğine eminim.

Cumalıkızık Gezilecek Yerler

Uludağ eteklerine yerleşmiş Cumalıkızık’ta gezilecek pek çok yer, yapılacak pek çok şey var. Narenciye, ceviz ve kestane ağaçlarıyla süslü köy aslında küçük ama dolambaçlı daracık sokaklarında gezmek bile çok keyifli olduğundan aynı yerlerden tekrar tekrar geçmek istiyor insan.

Köy merkezi küçük olunca görülecek yerler birbirine çok yakın. Yalnız çok büyük işporta tezgahı ve tabela kirliliği var. UNESCO listesine girmiş bu kadar değerli köyün tezgahlarında da bir estetik olmasını bekliyor insan. Kapı önlerinde size bir şeyler satmaya veya kahvaltı ya da gözleme için evlerine davet eden isanların çığırtkanlıkları da rahatsız edici.

Yarım günde köyü rahat rahat gezersiniz. Otopark problemi yok. Ayağınızda rahat bir ayakkabı olsun. Malum zemine döşeli taşlar inişli yokuşlu sokaklarda ayakları yorabiliyor. Kayrak taşlı sokaklar bebek arabası için uygun değil, bebeğinizi kucakta taşımanız gerekiyor.

Cumalıkızık kahvaltısı ile gezinize başlayın. Çeşit çeşit gözlemeler, yöresel peynirler, envai çeşit meyve reçelleri, Gemlik zeytininden oluşan kahvaltılarını çok seveceğinize eminim. Kahvaltı için mekan seçeneği çok fazla, karar vermek zor. Kahvaltı fiyatı kişi başı 35₺. Genelde ufak bir tur atıp, sıcak ekmek kokusunu takip ediyorum, işe yarıyor.

1. Cumalıkızık Evleri

Cumalıkızık evleri, Osmanlı sivil mimarisinin yaşayan en güzel örneklerinden. Cumalıkızık’ın adının duyulmasında da en büyük pay sahibi Cumalıkızık’ın tarihi evleri. Genellikle 3 katlı inşa edilen evlerde ahşap, kerpiç ve moloz taş malzeme kullanılıyor.

Kuvvetli esen lodostan korunmayı sağlamak için Cumalıkızık evleri, birbirlerine kenetlenmiş, omuz omuza bitişik duracak şekilde yapılarak rüzgârları kontrol edilebilmiş. Yaşanmışlıkları ile kentin hem tarihi ve kültürel değerleri olan evlerin ön yüzü dışarı değil de kendi içine yani avluya dönük.

Üst katlarındaki pencerelerinin cumbalı ya da kafesli olduğu evlerin giriş kapılarında tokmaklar ve kulplar dövme demirden yapılıyor. Daracık sokaklarda birbirine bitişik olan evlerin sarı, beyaz, mor ve mavi renkli dış cepheleri harika fotoğraf kareleri için göz kırpıyor.

2. Anıt çınarlar

Cumalıkızık girişinde yer alan meydanda ziyaretçileri 2 devasa çınar ağacı karşılıyor. Çınarların 400 yıldan daha uzun süredir köyde bulunduğu düşünülüyor. Bunlardan daha genç olanın gövde çevresi tam 4 metre. Rüzgar ve kar gibi doğal nedenler bazı dallarının kıvrılmasına neden olmuş.

Diğer çınarın gövde çevresi ise 6 metre. Üzerinde oluşan urlar ve dikili hatlarıyla dikkat çeken ağacın gövdesi 2 ana kola ayrıldıktan sonra 12 dalla genişleyip yükseliyor. Bazı dalları yağan yoğun karın ağırlığını taşıyamayıp kırılmış.

Bir genç dalı kalın dala dayanıp, ona yaslanarak gelişmiş durumda. Genç görünüşü, gür dal ve yapraklarıyla çınar ağaçları Cumalıkızık’ın bol suyuyla besleniyor.

3. Cumalıkızık Köyü Müzesi

Cumalıkızık Köyü Müzesi, Cumalıkızık köy meydanında 2015’te açılmış. Köyün 700 yıllık tarihi geçmişinin hikayesi iki kattan oluşan eski muhtarlar binasında sunuluyor. Tarihi bina onarılarak, halkın bağışladığı köyün geçmişine ait eşyalar evin salon, bodrum ve bahçe kısımlarına tanzim edilerek teşhir ediliyor.

Cumalıkızık Köy Müzesinde yolculuk Kızık boylarının hikâyesi ile başlıyor. Yaşam tazı, kültürü, köy adetleri ve giyim kuşam gibi ögelerin sergilendiği müzede UNESCO süreci ile ilgili bilgiler de anlatılıyor. Eski sobalar, semerler, satır ve çapalar, kapı tokmakları, karabasan, orak, tırpan gibi tarım araçları ve günlük yaşamda kullanılan diğer eşyalar sergileri oluşturmuş.

Köy meydanında yer alan Cumalıkızık Köyü Müzesi ziyaret saatleri pazartesi hariç haftanın 6 günü 08.30-17.00. Köyün tarihini ve geleneklerini gelecek kuşaklara aktaran müze ücretsiz ziyaret edilebiliyor.

4. Cumalıkızık Camii

Cumalıkızık Camii‘nin tam olarak kim tarafından ve hangi yılda yapıldığı bilinmese de araştırmacılar caminin en az 300 yıllık bir tarihi geçmişi olduğunu ifade ediyor. 1916’da ciddi bir onarımdan geçen cami, 1950’lerde genişletilerek ahşap tavanı değiştirilmiş. Caminin dışındaki ahşap süslemeler çok güzel. Kapısındaki ağaçtan yapılmış güneş figürü dikkat çekici. Benzerini daha önce başka yerde görmedim.

Zekiye Hatun Çeşmesi, Cumalıkızık Camii’nin doğu cephesindeki çift merdivenin altında yer alıyor. 1917’de Zekiye Hatun tarafından yaptırılmış. 1,85 m yükseklik, 1,10 m genişlik ve 1,60 m derinliğe sahip olan çeşme köyün tarihi geçmişinin sembol yapılarından. Suyu akıyor. Osmanlıca kitabesinde ‘Sahibül hayrat vel hasenat Zekeriya Hatun vakfıdır. Sene 1316’ yazılı.

5. Cumalıkızık Hamamı

Cumalıkızık Hamamı‘nın tam olarak ne zaman inşa edildiği bilinmiyor. Hamam, caminin hemen yanıbaşında. Güney doğusundaki kapıdan soyunma bölümüne giriliyor. Buradaki diğer kapıdan külhan (ateşlik) kısmına geçiliyor. Burası su deposuna bağlanıyor.

Ateşlik kısmında ise tuğla örgülü bir niş yer alıyor. Hamamın ılıklık, sıcaklık, su deposu ve traşlık bölümleri orijinal. Soyunma, külhan ve tuvalet kısımları ise sonradan yapılmış. Hamamın duvarları moloz taşla örülmüş. Restorasyon çalışmaları halen devam ediyor.

6. Saitabat Şelalesi

Saitabat Şelalesi, diğer kızık köylerinden Derekızık’ta yer alıyor. Şelaleye çıkan yol biraz yokuşlu. Her taraf yemyeşil orman. Yaz döneminden itibaren şelalenin suyu çok azalıp kayaların arasından akan cılız bir suya dönüşüyor. Az suyu olan dere yatağına yine de insanlar giriyor.

Haftasonları çok kalabalık oluyor. Şelale ve çevresinde piknik alanları, birçok restoran ve dinlenme alanları var. Şelalenin yer aldığı kanyon doğa sporları severlerin buluşma noktası. Bahar döneminde Cumalıkızık gezinizi Saitabat Şelalesi’nde verilecek bir mola ile sonlandırabilirsiniz.

Cumalıkızık’a nasıl gidilir

Bursa şehir merkezinin doğusunda, Yıldırım ilçesi sınırlarında bulunan Cumalıkızık köyüne Bursa-Ankara Karayolu’nun 10. km’sindeki kavşaktan Uludağ yamaçlarına doğru ilerleyen güzergahı 3 km takip ederek ulaşılabiliyor. Bursa Otogar’dan kalkan minibüsler ve belediye otobüsleri köye 30 dakikada ulaşıyor.

Bursa metrosunun Cumalıkızık-Değirmenönü durağında inerek bu noktadan hareket eden minibüsler ile 5 dakikada köye ulaşmak mümkün. Cumalıkızık, İzmir’e 361 km, İstanbul’a 165 km, Ankara’ya 382, Bursa’ya ise 10 km uzaklıkta.