Nemrut Dağı Milli Parkı: Nemrut Gezilecek Yerler

Nemrut Dağı, Kommagene Kralı I. Antiochos’un kendisi için yaptırdığı anıt mezara ve ayrı ayrı teraslarda yüzünü doğuya ve batıya dönmüş görkemli tanrı heykellerine ev sahipliği yapıyor. Adıyaman ili Kahta ilçesi sınırları içerisinde bulunan Kommagene Krallığından kalma tanrı heykeller, iki bin yıldır gurur dolu bakışlarla her sabah ufkun aydınlanışını izliyor.

Dünyanın en muhteşem gün doğumu ve gün batımının görüldüğü Nemrut Dağının zirvesine Yunan, Roma ve Pers, hatta Anadolu tanrılarının heykelleri yaptırmış Antiochos, Doğu ve Batı dinlerini birleştirip Kommagene Krallığını bunun merkezi yapma hayalindeydi.

Nemrut Dağı, 1881’de Diyarbakır’da yol yapım işlerinde görevli Alman mühendis Charles Sester tarafından dünyaya duyurulana kadar birkaç köylü haricinde kimsenin zirvesindeki kalıntıları bilmediği bir yer olarak kalmış.

Doğu terasında bir aslan figürü tarafından korunan, tanrıların oturduğu tahtın arkasına kazınmış Yunanca yazıtları çözen araştırmacılar, buranın Kommagene Kralı I. Antiochos tarafından yaptırıldığını tespit etmiş.

Nemrut’a ikinci gidişimdi. Adıyaman’da yer alan ve UNESCO Dünya Mirası Listesinde yer alan Nemrut’a ilk ziyaretimi, o ünlü gün doğumu manzarasını görmek için yapmıştım. Yıllar yıllar önceydi. Bu defa gün batımı saatinde oradaydım.

Gün batımı manzarası da gün doğumu gibi şahane. İnsanı alıp götürüyor. Gün batımının kızıllığı her yanı sarıya, kırmızıya boyuyor. Çok fotoğraf çektim ama arada kameramı kenara bırakıp anı seyre daldım.

Kommagenelerin Kutsal Dağı: Nemrut

Nemrut Dağı’nın tarihi önemi Kommagene Krallığına dayanıyor. Krallık MÖ 162 yılında, Güneydoğu Toroslar ile Fırat Nehri arasında kalan bölgede kurulmuş. Batıda Kilikya, kuzeyde ise Kapadokya ile çevrili. Asur ve Hitit egemenliğinde yaşmış krallık, Büyük İskender’in Anadolu’yu fethiyle birlikte bir dönem Büyük İskender egemenliğine girmiş.

Ataları olan Persleri, Makedonları ve bölgedeki diğer toplulukları bir araya getiren Mithridathes Kalinikos tarafından bağımsız bir devlete dönüşmüş. Mithridathes, kurduğu bu yeni devlete Yunancada ‘Genler Topluluğu’ anlamına gelen Kommagene adını vermiş. MÖ 162’de bağımsızlığını kazanan devlet bölgede 234 yıl boyunca hüküm sürmüş.

Roma İmparatorluğu ve Pers Krallığı arasına sıkışmış küçük bir devletçik olan Kommagene Krallığının ilk merkezi Arsameia, başkenti ise Samosata (Samsat) olmuş. Farklı inanç ve kültürlere sahip topluluklardan meydana gelen, Kommageneliler arasında birlik sağlamayı başaran Mithradates, Tanrılarla olan bağını güçlendireceği ve böylece ulusunu barış içinde yaşatacağı inancıyla ülkesinin çeşitli yerlerinde tapınaklar yaptırmış.

Mithradates’in ölümünden sonra yerine geçen oğlu Kral I. Antiochos, aldığı uzlaşmacı mirası bir adım öteye taşıyarak Doğu ve Batı dinlerini birleştirip, Tanrı olma sevdasına kapılmış. ‘Ne kadar yükseğe çıkılırsa Tanrıların göksel tahtlarına o kadar yakın olunur’ geleneğiyle Nemrut Dağının zirvesine kendi tapınağını inşa ettirmiş.

Ölümünden sonra gömüleceği anıt mezarın hem Doğu hem de Batı teraslarına sıra halinde dizili blok halde sekiz yontma taştan heykeller, kabartmalar ve yazıtlar diktirmiş. Pers ve Yunan tanrıları heykeli arasındaki yer alan Kral Antiochos’un heykeli, kralın bu iki kültürü birleştirip kendini de tanrılaştırma amacını temsil ediyor.

Kral I. Antiochos bu muazzam eserini bitiremeden ölmüş. Mezarının tanrı heykellerinin sıralandığı piramid şeklindeki tümülüsün altında olduğu düşünülse de gerçek mezar hala bulunamamış. Yerine geçen oğlu ise ne yarım kalan işleri bitirmiş ne de babasının hayalini kurduğu yeni dini devam ettirmiş.

Nemrut Dağı, Nemrut Dağı Milli Parkı içerisinde yer alıyor. Deniz seviyesinden 2 bin 150 metre yükseklikte dünyanın en yüksek açık hava müzesi. Park alanı 1987’den bu yana UNESCO Dünya Miras Listesinde.

Nemrut Dağı sadece muhteşem gün batımı ve ufka gözünü dikmiş heykellerden ibaret değil. Dev tümülüs ve heykeller dışında Nemrut Dağı Milli Parkında Kommagene Krallığı, Helen ve Pers kültürleri yanında İslam eserlerinin izlerinin sürüleceği çok katmanlı bir kültürel yolculuğa çıkabileceğiniz bir coğrafya.

Arsemia (Eski Kale), Yeni Kale, Karakuş Tümülüsü, Cendere Köprüsü milli park sınırlarında, Nemrut gezilecek yerler listesinde yer alıyor. Doğu ve Batı dinlerini birleştirerek dünya dini yaratıp Nemrut’u onun merkezi yapmak isteyen küçük bir krallıktan beklenmeyecek kadar çok miras sizi bekliyor.

Nemrut Gezilecek Yerler

1. Nemrut Dağı Milli Parkı

Nemrut Dağı Milli Parkı, merkeze Nemrut Dağını alan, 13 bin 827 hektar genişliğindeki bölgeyi kapsıyor. Deniz seviyesinden 2135 metre yükseğe tırmanınca gördükleriniz sizi şaşırtıyor. Kırma taşlardan oluşan devasa bir tümülüsün 3 tarafındaki kutsal alanlar teraslar halinde tasarlamış.

Hem Doğu hem de Batı teraslarında, anıt mezara sırtını dayamış, 7 metre yükseklikteki tahtlarına oturur biçimde aynı tanrı heykelleri yer alıyor. Heykeller arasında Antiochos’un figürü de yer alıyor. Nemrut Dağı’nın içinde varlığı bilinen fakat nereye çıktığı henüz bilinmeyen pek çok tüneller var.

Hem Pers hem de Yunan isimleriyle bilinen tanrıların bazılarının başları zamanın etkisiyle düşmüş, yerde duruyor. Nemrut Dağı’nda güneşin doğuşunu ilk gören yer olan Doğu terası ilk ulaşacağınız yer olacak.

➤ Doğu Terası: Doğu Terasındaki Tanrılar Galerisinde yüzünü güneşe dönmüş 5 heykel sıralanıyor. Soldan sağa Tanrı Kral Antiochos, güney uçta ilk sırada yer alıyor. İkinci heykel, Latincede ‘şans, uğur, bereket’ anlamına gelen ülkenin ana tanrısı Kommagene-Fortuna.

Ortada Tanrılar Tanrısı Kronos’un oğlu, baştanrı ve göklerin hâkimi Zeus-Oromasdes yer alıyor. Dördüncü heykel, Anadolu mitolojisinde Zeus’un oğlu olan Işık ve Güneş Tanrısı Apollon-Mithras; beşinci heykel ise kuvvet ve kudretin sembolü olan ve Anadolu’da Herkül adıyla anılan Herakles-Artagnes.

Teraslardaki tanrı heykellerinin sağ ve sol yanlarında kraliyet sembolleri kartal ve aslan figürleri duruyor. Aslan yeryüzündeki gücü, tanrıların habercisi olan kartal ise göksel gücü sembolize ediyor. Heykellerin karşısında yer alan, bir zamanlar piramit şeklinde yükselen sunak yanındaki 1,78 metre yüksekliğinde taştan aslan, tanrı heykelleri izliyor.

➤ Tümülüs: Mıcır taşlarla örülü devasa anıt mezar görkemli Tümülüs, dağın doruğunda yer alıyor. MÖ 1. yüzyıla tarihlenen tümülüsün orijinal yükseliği 55 metre ike zamanın etkisi ve yapılan özensiz arkeolojik araştırmalar nedeniyle yüksekliği 50 metreye düşmüş.

Keşif kazısının yapılmaması nedeniyle hakkında sınırlı bilgi sahibiyiz. Kral Antiochos’un anıt mezarın tümülüsün altında kalan, mevcut bir kayaya oyulduğu tahmin ediliyor. Mezar odasının üzerini örtmek için yumruk büyüklüğünde 30 bin metre küp taş, 150 metre çapında bir tabana sahip. Buradaki Tümülüs dışında Adıyaman’da iki büyük Tümülüs daha var.

➤ Kuzey Terası: Doğu ve Batı terasları arasında kalan Kuzey Terası, iki kutsal terası birbirine bağlayan 180 metre uzunluğunda bir tören yolu. Kum taşından yapılan bir duvarla çevrili. Tamamlanmamış stel kaidelerle bezeli yolu geçtiğinizde, muhteşem bir günbatımı manzarası görebileceğiniz Batı Terasına varılıyor.

➤ Batı Terası: Doğu terasına göre daha az tahrip olmuş durumda. Aynı heykeller burada da yer alıyor. Üzerinde bir yıldız horoskopunun yer aldığı aslan heykeli, Batı Terasındaki kabartmaların en ilginç olanı. Kabartma üzerindeki hilal, 19 yıldız ve aslanın MÖ 62 yılının 7 Temmuz’unu işaret ettiği, bunun da Antiochos’un tahta çıktığı gün veya doğum anı olduğunu iddia eden araştırmacılar var.

Teraslardaki heykellerin tahtlarını oluşturan taş blokların arkasında Yunan harfleri ile yazılmış 237 satırlık uzun bir kült yazıtı bulunuyor. Kitabede anne tarafından Büyük İskender, baba tarafından Darius’tan geldiğini ifade eden Antiochos’un ağzından Nemrut’un sırrını ve kralın yasaları anlatılıyor. Yazıtta, tümülüsün altında kendi kutsal mezarının olduğunu açıkça belirtmiş.

Tümülüsün çevresini atalarının resimleriyle süslediğini belirtse de Kuzey Teras’ta yer alana 85’e yakın taş stel bugün boş olarak duruyor. Aynı yazıtta kendisinden sonra varislerinin tapınağın saygınlığını korumakla görevlendiren Antiochos, tapınağı ziyarete geleceklere övgüler yağdırmış, kötü niyetle yaklaşanlara beddualar etmiş.

Tapınakta, sık sık dini törenler yapılmasını, gelen ziyaretçilere taştan yapılmış kutsal masalarda kutsal kaplardan bol yiyecek ve şarap ikram edilmesini buyurmuş. Tapınak görevlisi kölelerin törenlerde müzik yapıp halkı eğlendirmesi de emredilmiş.

2. Arsameia Ören Yeri

Arsameia Ören Yeri (Nymphaios Arsameia’sı), Adıyaman’ın Kahta ilçesine bağlı Kocahisar Köyü (Eski Kahta) ile Damlacık Köyü arasında, Kahta Çayının (Nymphaios) doğusunda yer alıyor. Kommagene Krallığının yazlık yönetim merkezi olarak kullanılmış.

Antiochos’un babası Mithradates Kallinikos için Arsameia yakınlarındaki yaptırdığı kutsal alanda yer alan dinel içerikli kabartmalardan biri üzerinde Herakles ile Kommagene Kralının el sıkışma sahnesi yer alıyor. Eski Kalenin tam karşısındaki tepenin üzerine yer alan kabartma, Anadolu’nun bilinen en büyük Grekçe yazıtı unvanını taşıyor.

Arsemia Ören Yeri’ndeki kitabelerde, “Tükenmez kaynaklardan beslenen çift memesinin ortasında Nyph Nehrini (Eski Kahta Çayı) barındıran bu Arsemia’yı, benim atam Arsames kurdu. Bu şehir kendiliğinden iki tepeye ayrılmıştır, Arsames, coşkun bir nehrin kutsal sularını yöredeki bir uçuruma akıp gittiğini görerek, şehrin iki zirveli vücudunu iki yandan bir duvarla çevirir” yazılı.

Yazıtın hemen dibindeki gizemli tünelin işlevi ise henüz tam olarak çözülememiş. Yazıtın bulunduğu yerde kaya içine oyularak yapılmış 150 basamakla aşağı inen dehlizin dini amaçlı olup Kommagene din adamlarının ibadet ettiği bir yer olduğu tahmin ediliyor.

3. Karakuş Tümülüsü

Karakuş Tümülüsü, Kahta çayı kıyısındaki Arsameia’nın, bugünkü adıyla Eski Kahta’nın yaklaşık 10 km güneybatısında yer alıyor. Adını tümülüste yer alan sütunların üzerindeki kartal heykellerinden almış. Karakaş Tümülüsü Antiochos’un ailesinden kadınlar için yaptırılmış. Topraktan yapıldığından daha Antik Çağ’da soyulmuş.

Adıyaman’ın 49 km doğusunda, Kahta çayının açtığı geniş dere yatağının batısındaki tepede yer alan, kırma taşların yığılmasıyla oluşturulmuş 21 metre yüksekliğindeki diğer bir tümülüs olan Sesönk Tümülüsü ise Antiochos’un oğlu Mithradates’e ait olduğu düşünülüyor. Günümüzde Nemrut Dağı Milli Parkı sınırlarında kalan bu tümülüsün çok yakınında verimli bir petrol sahası yer alıyor.

Kahta çayının iki yanında uzanan dik kayalık tepelerden güneyde eski kale, kuzeyinde Yeni kale, bu kalenin hemen dibinde de düz toprak damlı evleriyle şimdiki adı Kocahisar olan Eski Kahta yer alıyor.

4. Yeni Kale

Yeni Kale, Adıyaman’a 60 km uzaklıkta, Kocahisar Köyü yakınlarında, Kommageneler tarafından inşa edilmiş ve karşıdaki Arsemeia ile birlikte kullanılmış. Romalılar ve ardından Memlukler tarafından restore edilen kale, en son 1970’lerde Dörner tarafından kısmen onarıldı.

Kale içinde çarşı, cami, zindan, su yolları, güvercinlik kalıntıları ve kitabeler yanında, kaleden Kahta çayına inen gizli bir su yolu var. 80 metreyi bulan bu yolla halen suya ulaşmak mümkün.

5. Cendere Köprüsü

Cendere Köprüsü, Adıyaman’a 55 km uzaklıkta, Karakuş Tepesinin kuzeydoğusunda yer alan, 1800 yıldır kullanılan bir Roma köprüsü. Cendere suyunun en dar bölümüne tek kemerli olarak yapılmış.

Antik Çağda adı Chabinas olan Cendere Suyu üzerinde Roma Lejyonu tarafından 198-200 yıllarında yapılan köprünün iki yanında sütunlar yükseliyor.

İkişerden dört tane olması gereken sütunların Kommagene’nin dört kenti tarafından Roma İmparatoru Septimus Severus, karısı Julia Domna ve Oğulları Caracalla ile Geta onuruna dikilmiş olduğu sütunlardan biri üzerindeki yazıttan anlaşılmış.

6. Derik Kalesi

Derik Kalesi, Cendere Köprüsü’nden sonra Sincik yolu üzerindeki Datgeli Köyü’nün yakınlarındaki 1400 metre rakımlı tepenin üzerine kurulu. MS 70’lerde Romalılar tarafından inşa edildiği, 300 yıl kullanıldığı tahmin edilen, içerisinde büyük bir tapınak bulunan bölgenin kutsal alanı kabul edilen kalenin hemen yakınında Kommagene döneminde inşa edilen Temenos kalıntıları bulunuyor.

7. Gerger Kalesi

Gerger Kalesi (Fırat Arsameia’sı), Adıyaman’ın Kahta ilçesine 85 km uzaklıkta, Fırat Nehrinin batı yakasında yer alıyor. Geç Hitit dönemine tarihlenen ve MÖ 3. yüzyılda Kommagenelilerin atası Arsames tarafından kurulan kale, sarp kayalar üzerine, Aşağı ve Yukarı Kale olmak üzere iki bölümden oluşuyor.

Gerger Kalesinin batı surlarında Kral Samos’a ait bir kabartma da bulunuyor. İslami dönemde de kullanılan kale içerisinde cami, dükkanlar ve su sarnıçları da var.

8. Perre Antik Kenti

Perre Antik Kenti, Adıyaman kent merkezine 5 km uzaklıktaki Kuyucak Köyü yolu üzerinde, Pirin Köyünde yer alan 200 civarındaki kaya mezarı ve kalıntılardan ibaret. Antik çağdan kalan bu nekropol ve çevresi Kommageneliler döneminde önemli bir yerleşim merkeziydi.

Roma döneminde en parlak devrini yaşayan Perre Antik Kenti’nde girişleri kabartmalarla süslenmiş mezar odaları da var. Bunların arasında irtibatı sağlayan geçişler ve kayalara oyulmuş bu mezar odaları içerisinde ise lahitler yer alıyor.

Nemrut Dağı Milli Parkı giriş ücreti ve ziyaret bilgileri

Nemrut, Adıyaman’a 86 km, Kahta’ya 34 km, İstanbul’a 1.200 km, Ankara’ya 752 km, Malatya’ya 96 km, İzmir’e ise 1.310 km mesafede.

Adres: Kayadibi, Kahta, Adıyaman
Ziyaret saatleri: Nemrut Dağı Milli Parkı haftanın 7 günü 06.00-21.00 saatleri arasında ziyarete açık.
Nemrut Dağı Mill Parkı Giriş Ücreti: 7TL, indirimli bilet 3TL, bisiklet 7TL, motosiklet 10TL, otomobil 21TL, minibüs 63TL, midibüs 105TL, otobüs 189TL. Müze Kart geçerli değil.

Nemrut Dağı Milli Parkına nasıl gidilir

Nemrut Dağı’na en yakın havalimanı Adıyaman’da. Adıyaman Havalimanı, Nemrut Dağı’na 68 km uzaklıkta. İstanbul ve Ankara’dan direkt uçak seferlerinin yapıldığı Adıyaman Havalimanı gittikten sonra araç kiralayarak veya tur seçenekleriyle Nemrut Dağına ulaşabilirsiniz.

Nemrut’u şimdiye kadar 3 defa ziyaret ettim. 2 defa Adıyaman üzerinden 1 defa da Malatya üzerinden gittim. Elazığ, Tunceli, Bingöl gibi Fırat turu rotası yapıyorsanız Nemrut’a Malatya üzerinden gidin.

Eğer Urfa, Antep taraflarından Gap turu yaparak seyahat ediyorsanız da Adıyaman üzerinden Nemrut’a gitmeniz en mantıklısı. Nemrut’a kara yoluyla ulaşım Kahta’da gerçekleştiriliyor. Yaz aylarında Kahta ilçe merkezinden Nemrut’a minibüs seferleri ve özel turlar düzenleniyor.

İstanbul ve Ankara yönünden özel araçla Nemrut’a gelmek isteyenler Malatya üzerinden, İzmir ve güneyden ulaşmak isteyenlerin ise Adıyaman güzergahını takip etmeleri gerekiyor.