Dilemma: Gezgin Olmak

Dünyayı keşfe çıkan her bilinçli gezginin yaşadığı bir ikilemi var. En azından ben bir noktada bu ikilemi yaşıyorum. Ahlaki veya etik gözle baktığımda, bazen bir şeyleri yapıp yapmamakta kararsız kaldığım anlar sık oluyor.

Belgesel programlarında büyük bir heyecanla izlediğimiz coğrafyaları veya bir dergide inanılmaz güzellikte fotoğraflarla süslenmiş bir gezi yazısında okuduğumuz yerleri görmeyi çok arzuladığınız olmuştur değil mi?

Gün gelir de bir gün, izlediğimiz o sahnelerin içerisinde yer alan şanslılardan olduğumuzda, o olağanüstü fotoğrafların ve görüntülerin arkasında kameraların görüntülemediği ve fotoğrafların sergilemediği çok trajik hikayelere ve yaşamlara şahit olabiliriz. Edindiğiniz bilgiler ise hiç de ekranda gördüklerimiz gibi olmayabiliyor.

Dünyanın ücra köşesindeki kameranıza gülümseyerek bakan bir kabile bireyinin, aslında hayvanat bahçesinde kafese kapatılmış orangutandan bir farkı olmadığı; kimlik kartı bile olmayan bu insanların karın tokluğuna yaşayan düşük maaşlı birer turizm işçisi olduğu gibi bilgiler mesela.

Tayland’ın kuzeyinde Chiang Mai şehrinde, turistler için kurulmuş Uzun Boyunlu Kabile Karen köyünü gezerken hissettiklerim bunlardı. Kültürel ve sosyal yaşantılarından uzak bir yere itilmiş kabile, kendi içerisinde bir doğal değişim yaşamayıp, dışarıdan gelen etkilerle özgün hayatlarından uzaklaştırılmışlardı.

İşte yapınca beni huzursuz edip ikilemde bırakan şeylerden biri buydu. Bu tür organizasyonlara katılmalı mı katılmamalı mı?

Turistseniz eğer sadece size gülümseyen bu yüzlerin fotoğrafını çeker geçersiniz. Bilgisayarınızda arşivleyeceğiniz, Facebook’ta eşe dosta göstereceğiniz çok güzel fotoğraflarınız olur. Oysa gezginseniz eğer kameranın gösterdiklerinden fazlasını merak eder ve öğrenmeye çabalarsınız ve bu noktada öğrendikleriniz sizi ikileme düşürmeye sebep olabilir.

Turizm sektörü günümüzde, dünya mirası ve kültürlerini metalaştırarak bir tür alış-veriş diyaloguna çevirmiş durumda.,

Kâr etmeye odaklanmış, doğaya ve insana saygı duymayan endüstrilerin yarattığı bu iş şekli, geçmiş ve bugün arasında bir kırılma yaratarak bu insanların kendi kültürüne yabancılaşmasına sebep oluyor.

Benzersiz Dünya kültür mirası olan gelenekleri ve hatta yaşamları birer değiş-tokuş değerine indirgenmiş. Bu değiş tokuşta, ben ve benim gibiler bu gibi acentelerden tur satın alıyor, acenteler de bu insanların konduğu turistler için inşa edilmiş yapay köyde bize sergiliyorlardı.

Kendi geleneklerinden dışarıya itilmiş kabile, söz sahibi kesimin kontrolünde kendilerine öngörülmüş bir düzene göre bir hayat sergilemek zorunda kalmışlardı. Söz konusu kesim turizm sektörü ve bunu besleyen de bizlerdik; keşfetmeye meraklı gezginler veya turistler.

Şu an bu sürecin ülkesel boyutta olanı Papua Yeni Gine, Myanmar ve Laos’ta yaşanıyor, diğer bir çok Afrika ve Güney Amerika ülkelerinde olduğu gibi…

Ülkeler veya topluluklar hazır olmadan, geçmişte müşterek bir sahiplenme ile gelenek haline gelmiş ve vücut bulmuş yaşamlara müdahale ediliyor, çok hızlı bir değişime uğratılıyor.

Buna neden olan ise biz meraklı seyahat etmeyi seven insanların yarattığı talepti. Turizm endüstrisi ise sadece müşterilerini memnun etmeye çalışıyordu.

Gelenekleri ile var olan topluluklar, gelenekleri ellerinden alındığında veya birer ticari meta haline dönüştürüldüğünde kendileri olmaktan uzaklaşıyorlar.

Kendilerine çok yabancı kültürler ile etkileşime geçen insanlar, geleceğe giden yolda geçmişlerinden kopuyorlardı. Kendisi olamayan topluluklar başkası da olamayacakları için, başkasına bağımlı hale dönüşüyordu.

Hangi gözle bakarsak bakalım, turizm endüstrisi vasıtasıyla bu ülkelerin ve halkların geleceğini değiştiriyoruz. Kültürlerin geleceğini, geçmişlerini kullanarak değiştiriyoruz.

Turizmin getirdiği bu değişimin topluluklara yenilik veya gelişim getirdiği ve ona bazı özellikler kazandırdığı da öne sürülebilir, ancak bu noktada yine de acaba bu toplulukların buna ihtiyacı var mı diye kendime soramadan da edemiyorum.

Sömürü, bir kaynağın kabul edilemez amaçlarla kullanılmasını anlatan bir terim. Eskiden ekonomik kaynaklar üzerine odaklı yapılan sömürgecilik günümüzde kültür ve yaşamlar üzerine yapılıyor. Yerli gelenekler, bu tarz sömürgecilikle birlikte yok olma tehlikesiyle yüz yüze kaldığı ortada.

Yok olan sadece bir topluluğun veya ülkenin değil insanlığın geleceği. Kaybolan her gelenek, her dil ve renk hepimizin kaybı. Gelenekçi biri olduğum hiç söylenemez, ancak geleneklerin kaybı bana üzüntü veriyor.

Bu dayatma ve etkileşimlerle, birbirine benzeşmeye başlayan kültürler çekiciliğini yitiriyor. En azından ben böyle düşünüyorum. Bu nedenle Avrupa’ya seyahat etmek bana pek de çekici ve öncelikli gelmiyor.

Bundan 10 yıl sonra Paris’e gidecek olursam karşımda bulacağım şehir eski Paris olacak. Aynı kiliseler, aynı köprüler, aynı yemek menüleri… Hayat Berlin’de, Londra’da da aynı şekilde işleyişini sürdürmeye devam edecek. Bundan 10 yıl önceki gibi 10 yıl sonra da…

Ama bir Myanmar bundan değil on, 1 yıl sonra bile bambaşka ülke olacak, bir Laos veya bir Afrika ülkesi dayatılan değişimlerden çok hızlı nasibini alacak.

Geçen yılki (2012) Suriye ile bundan 5 yıl sonraki Suriye arasında belki de hiç bir benzerlik kalmayacak.

Bunu abartmış olabilir miyim acaba? Bunun cevabını bu dediğim coğrafyalara farklı zamanlarda gidenler en iyi bilir!

Modern dünyada bugün neredeyse her şeyi parayla satın alabiliyoruz, eğer yeterince ödersek.

Evet ikilem bu, tüm bu değişimlerin sebebi olmak.

Gözlere bakınca hissettiğim bu.