Anadolu Cami Mimarisinin İlk Örneklerinden: İsabey Camii, Selçuk

İsa Bey Camii, Anadolu Beylikleri dönemine ait en eski ve gösterişli eserlerden biri. Cami, Selçuk Efes’in ilk kurulduğu; Yunan, Roma, Bizans ve Türk dönemlerinde kesintisiz yaşamın sürdüğü Ayasuluk Tepesi’nde yer alıyor. Anadolu Beyliklerinden Aydınoğulları, idare merkezi olan Ayasuluk’ta, 1300-1403 yılları arasında 103 yıl hüküm sürdüler. İsa Bey Camii bu dönemin mirası. 1375’te Aydınoğlu İsa Bey tarafından Mimar Şamlıoğlu Ali’ye yaptırılmış. Efes Antik Kenti ve Ayasuluk Tepesi ile birlikte UNESCO Listesinde yer alıyor.

İsa Bey Camii, kendinden önce gelip geçen medeniyetin enkazı üzerine kurulmuş, oldukça kadim bir yapı. Antik dünyanın 7 harikasından biri olan Artemis Tapınağı ile İncil yazarlarından Aziz Yuhanna’nın mezarının olduğu St. Jean Bazilikası arasında kalıyor. Antik tapınak Artemis’ten devşirilen kesme taş bloklar, Selçuk Türklerinin Efes’te yarattığı bu ölmez sanat eserine hayat vermiş. Unutmadan, Efes sadece Efes antik kentinin değil, günümüzde Selçuk olarak adlandırılan coğrafyanın adıydı.

İsa Bey Camii, Selçuk, İzmir

Anadolu’da iki minareli, revaklı ve şadırvanlı avlulu camilerin ilk örneklerinden olan İsa Bey Camii, Türk mimarlık tarihinin Anadolu Beylikleri dönemine ait en eski ve gösterişli eserlerinden biri. Osmanlı Devleti’nin genişleyip Selçuk’u hakimiyeti altına almasından sonra giderek önemini kaybeden İsa Bey Camii, uzun süre kaderine terk edilmiş.

1653-1688 yıllarındaki depremler sonucu kubbeler hariç çatıları ve minaresi tamamen yıkılmış. 19. yüzyılın sonlarında harabe haline gelen caminin etrafını kubbelerine varıncaya kadar otlar sarmış.

19. yüzyılın ikinci yarısında kervansaray olarak kullanılmaya başlanmış. Bu süreçte yapıya uygulanan değişiklikler ciddi tahribata neden olmuş. Güney duvarındaki mihrap sökülüp buraya da bir kapı açılmış.

895’te Avusturya Arkeoloji Enstitüsü’nün Efes’te yürüttüğü çalışmalar çerçevesinde G. Niemann başkanlığındaki ekip tarafından incelemeye tabi tutulan cami, aynı zamanda özellikle avlu içinde yürütülen düzenleme ve temizlik çalışmalarıyla basit de olsa bir müdahale görmüş.

Tamamı yıkık vaziyette olan caminin çatısı 1975, mihrabı 1990 yılında tamir edilmiş. Vakıflar tarafından yaptırılan onarım sonrası tekrar ibadete açılmış. Cami, özgün karakterini bazı yerlerde önemli ölçüde kaybederek günümüze ulaşmış olsa da hala görkemli ve etkileyici.

Caminin batı yönündeki duvarlar mermerle kaplı, diğer cepheler ise kesme taştan yapılmış. Ayasuluk Akropolünün önünde, İzmir’in hayat verici parlak güneşinin altında mermeri altın sarısı bir renkte görünüyor. Batı yönünde yer alan taç kapı oldukça görkemli.

Kapı üzerinde renkli ve zengin taş süsleme, kama taşı ve düğümlü geçme örnekleri, mermere işlenmiş âyet ve hadis metinleri var. Sivas, Kayseri ve Konya’daki Selçuk anıtlarındaki gibi yüksek ve etrafı işlenmiş bir çerçeve içinde. Ortasında şadırvan bulunan revaklı avlu dikdörtgene yakın bir plâna sahip. Altışar metre aralıklı ve birbirine kemerlerle bağlanan 5,80 metre yükseklikteki sütunların, geniş kemerlerle birbirine bağlı bir üst örtü sistemini taşıdığı tahmin ediliyor.

Ayrıca, Beylikler Dönemine ait çeşitli mezar taşları avluda sergileniyor. Caminin doğu ve batı kapısının üstünde yükselen iki minareden doğudaki tamamen yıkılmış. Beylikler dönemi mimarisinde Niğde Sungur Bey Camii’nden sonra ikinci çifte minare uygulaması bu camide görülüyor.

İç mekâna girdiğinizde muhteşem mermer sütunlar sizi karşılıyor. Devasa sütunların, Büyük İskender’in arkadaşı ve aynı zamanda da komutanlarından Lysimakhos’un şehri Efes’teki limanın yanında bulunan hamamdan getirilmiş olduğu iddia ediliyor.

Sütun başlıklarında ve kubbelerde kısmen kalabilmiş turkuaz çiniler var. Kubbelerden ilkine Türk üçgenleri, ikincisine pandantiflerle geçilmiş. Batı cephesindeki pencereler renkli ve zengin taş süsleme örneklerine sahip. Renkli taş ve mermerin birlikte kullanımıyla elde edilen zengin ve çok renkli bir taş işçiliği göze çarpıyor.

Caminin tam karşısında harabe hale gelmiş İsa Bey Hamamı yer alıyor. Az ötede de Artemis Tapınağı var. Selçuk’a nasıl gidilir yazımda detaylı ulaşım bilgileri paylaşmıştım. Selçuk gezilecek yerler listesine bu değerli camiyi de alın. St. John Bazilikası Efes’te Artemis Tapınağı’ndan sonra yapılan en büyük dini yapı St. John Bazilikası’nı Ayasuluk Kalesi’ni de gezin. Şirince, Meryem Ana Evi, Selçuk Müzesi, Pamucak Sahili görmeniz gereken diğer değerli yerler.