Ortodoksluğun Kalbi: Fener Rum Patrikhanesi, İstanbul

Fener Rum Patrikhanesi, ya da dünyada bilinen ismiyle Constantinopolis Ekümenik Patrikhanesi, İstanbul’un Fener semtinde yer alıyor. Aya Yorgi Kilisesi’nin de bulunduğu için Fener Rum Patrikhanesi adıyla anılan yapı, 250 milyon Ortodoks Hristiyan için ruhanî önderlik konumunda olan bir kurum.

Ortodoks dünyasının merkezi olan Fener Rum Patrikhanesinin bulunduğu İstanbul ve dolayısıyla Fener semti, Ortodoksların manevi başkenti sayılıyor. Ortodoks kilisesinin başpiskoposluğu olan Fener Rum Patrikhanesi, 4.yüzyılda Hz. İsa’nın havarilerinden Aziz Andrea tarafından kurulmuş bir yapılar bütünü. İçerisinde Patrik’in makamı, Aya Yorgi Kilisesi, kütüphane ve diğer resmi bölümlerin yer aldığı patrikhanenin içi hayli gösterişli işçilikleri ile ziyaretçilerin ilgisini çekiyor.

İstanbul Rum Ortodoks Patrikhanesi, Konstantinopolis Ekümenik Patrikhanesi ya da Rum Ortodoks Patrikhanesi olarak bilinen Fener Rum Patrikhanesi, Ortodoks Hristiyanlığı temsil eden Doğu Ortodoks Kilisesi’ni oluşturan 14 otosefal kiliseden biri.

Günümüzde Konstantinopolis-Yeni Roma Başpiskoposu ve Ekümenik Patriği I. Bartholomeos tarafından yönetilen patrikhane, Doğu Roma İmparatorluğu’nun başkentinde bulunması ve bugünkü Ortodoks kiliselerinin çoğunun ana kilisesi olması nedeniyle Ortodokslukta özel bir yere sahip.

Fener Rum Patrikhanesi, İstanbul

1453’te İstanbul’un fethinden sonra, gayrimüslim toplumların yaşayışına dair düzenlemeler, Fatih Sultan Mehmet’in çıkardığı fermana bağlandı ve böylece Fener Rum Patrikhanesi’nin yasal statüsü süreklilik kazandı.

Fatih Sultan Mehmet’in fermanında patrikhaneye çok geniş haklar tanınıyordu. Fatih’in hiçbir mecburiyeti yokken onlara bir takım dini imtiyazlar tanımaktaki gayesinin, doğu ve batı kiliselerini birbirinden ayırmak olduğu biliniyor.

2. Gennadios’un Patrik olmasıyla, Patrikhane faaliyetlerini kentin ikinci büyük kilisesi olan Havariyun Kilisesi‘nde yürütmeye başlar. O dönemde Havariyun Kilisesi’nin bahçesinde İmparator ailesinin mezarları bulunduğundan ve Hristiyan nüfusun azalması ve güvenlik nedeniyle 1455’te boşaltıldı.

Pammakaristos Manastırı’na taşınan patrikhane, 1518’de restore edildi ve II. Ieremias’ın patrikliği sırasında da genişletilerek yeniden inşa edildi. 1586’da III. Murad döneminde boşaltılan kilise, 1591’de Fethiye adıyla camiye dönüştürüldü. Patrikhane, önce Fener’deki Vlah Sarayı Kilisesi’ne, 1597’de ise Ayvansaray’daki Ayios Dimitrios Kilisesi’ne taşındı. Patrikhane, 1602’de Fener’de bulunan Ayios Yeoryios Manastırı’na yerleşti ve bu tarihten sonra faaliyetini burada sürdürdü.

Padişah II. Mehmet’in çıkardığı fermanla statüsü saptanan Rum Ortodoks patrikleri, cemaatin evlenme, cenaze gibi adetlerini özgürce uygulayabilmesini denetliyorlardı. Patrik, bir vezir statüsünde kabul edilir, kendisine divanda yer verilirdi.

Maiyetindeki diğer yöneticiler ile birlikte her türlü hizmet ve vergiden muaftı. Rum cemaatine dair konuların görüşüldüğü meclise başkanlık eden patrik, hukuki ve cezai işlerde tam yetkili idi. Böylece patrik, Rum Ortodoks toplumunun tartışmasız lideri olarak, Bizans dönemindeki haklarından fazlasına kavuştu.

Rum Ortodoks kiliseleri üzerinde simgesel otoritesi olan İstanbul patriği, 6.yüzyıldan beri Ekümenik Patrik sıfatıyla dünyadaki tüm Ortodoksların ruhani lideri iken 1856’daki Islahat Fermanı ile patriklerin yetkileri, dinî konularla sınırlandı. Lozan Antlaşması’yla Cumhuriyet döneminde patriklerin tüm ayrıcalıkları kaldırıldı. Türkiye Cumhuriyeti uyruğunda bulunmaları koşulu getirildi.

Cumhuriyet döneminde Rum Ortodoks Patrikhanesi’nin etkinlik alanı İstanbul’daki Rum cemaatinin yalnızca dinî konularıyla sınırlandırıldı. Hizmet binasının 1941’de yanması üzerine, 1989’da Yüksek Mimar Aristidis Pasadeos nezaretinde başlatılan onarım çalışmaları 1991’de tamamlandı. Patrikhane, faaliyetini hâlen yeni binasında yürütüyor.

Fener Rum Patrikhanesi’nin mimarisi

1602’de bugünkü binasına taşınan patrikhane, şimdiki görüntüsüne 1800’lerde yapılan restorasyonla kavuştu. Üçlü bir kapıdan girilen patrikhaneye basamaklardan yukarı doğru çıkıldığında karşınıza ana kapı çıkıyor.

Ana kapı, 1821’de Yunanistan’ın bağımsızlığı için ayaklanan Rum çetelerine para ve silah yardımında bulunduğu ve Mora Ayaklanmasını kışkırttığı gerekçesiyle II. Mahmut’un emriyle Patrik V. Grigorios’un idam edildiği tarihten bu yana kapalı tutuluyor. 1821’deki Mora İsyanını desteklediği gerekçesiyle idam edilen ve 3 metropolitin burada idam edilmesi anısına kapalı tutulan ana kapı yerine yapıya giriş sol kapıdan gerçekleştiriliyor. Soldaki kapıdan patrikhane kilisesi olan Aya Yorgi’ye geçiliyor.

Aya Yorgi Kilisesi’nde, çeşitli kiliselerde bulunan üç taşınabilir mozaik ikon yer alıyor. Söylentiye göre iki ustanın üzerinde 40 yıl çalıştığı kilisenin ikonasının tahta oymacılığı gerçekten etkileyici.

Kilisenin sağ köşesinde, demir kaplamasındaki açıklıktan görülen sütun hayli önemli zira bu sütun, İsa’nın gerildiği çarmıha gerilmeden önce bağlanıp kırbaçlandığı sütun olarak kabul ediliyor. Yine sağda, Azize Eufemia, Teofano ve Solomoniye olmak üzere üç azizenin tabutu yer alıyor. Patrikhane’de ayrıca Rum Ortodoks cemaatinin elinde kalmış değerli dini eşyalar da mevcut.

Fener Rum Patrikhanesi’ne nasıl gidilir

Fener Rum Patrikhanesi İstanbul’un Fatih ilçesinde Fener semtinde, Sadrazam Ali Paşa Caddesi’nde yer alıyor. Taksim’den de 55T’ye binerek Fener durağında indiğinizde patrikhaneye ulaşmak mümkün.

Anadolu yakasından geliyorsanız, Kadıköy’den Kadıköy-Eminönü vapuruna binerek Eminönü’nde indikten sonra Eminönü otobüs duraklarından 36CE, 399B, 399C, 44B, 48E, 55T, 99, 99A No’lu otobüslerden birine binip Fener durağında indiğinizde patrikhaneye ulaşabilirsiniz.

Üsküdar’dan geliyorsanız, Üsküdar-Eminönü vapuruyla Eminönü’nde indikten sonra Eminönü otobüs duraklarından aynı numaraları otobüslerle Fener durağında inebilirsiniz. Ümraniye’den ise 9A, 9Ç, 9Ü, 9Ş, 9ÜD No’lu otobüslerle Üsküdar son durakta inip Üsküdar-Eminönü vapuruna binerek Eminönü’ne geçebilirsiniz.

Kartal, Maltepe, Pendik, Tuzla’dan geliyorsanız Kadıköy-Kartal metrosuyla Kadıköy’de inip buradan yine Kadıköy-Eminönü vapuruna binerek Eminönü’ne gelmeniz ve Eminönü’nden otobüse binmeniz gerekiyor.

Fener Rum Patrikhanesi’ne Avrupa yakasından, Büyükçekmece, Beylikdüzü, Avcılar, Küçükçekmece, Bahçelievler tarafından geliyorsanız metrobüsle Ayvansaray-Eyüp durağında inip buradan üst geçitten sol taraftan çıkarak Haliç’e doğru aşağıya kadar yürümeniz gerekiyor. Sağdaki otobüs durağından 36CE, 399B, 399C, 44B, 48E, 55T, 99, 99A No’lu otobüslerden birine binerek Fener durağında indiğinizde Fener Rum Patrikhanesi’ne ulaşabilirsiniz.

Ortodoks Rumların en kutsal mekânı olan Fener Rum Patrikhanesi, Tarihi Yarımada’nın güzelliğinde farklı bir kültürü yansıtıyor.