Nevşehirli Damat İbrahim Paşa Külliyesi, Nevşehir kent merkezinde, Damat İbrahim Paşa tarafından yaptırılan külliye, camii, medrese, imaret, sıbyan mektebi, hamam, kervansaray, çeşmelerden oluşan bir yapı topluluğu.
Sultan 3. Ahmet’in saltanatında, 1718-1730 tarihleri arasında sadrazamlık yapan Nevşehirli Damat İbrahim Paşa, ismi Lale Devri ve Nevşehir ile özdeşleşmiş ünlü Osmanlı devlet adamı. Doğum yeri olan ve o tarihte Niğde’ye bağlı bir köy olan Muşkara’yı iskân ederek burayı kaza yapan Damat İbrahim Paşa, kasabayı surlarla genişletip Muşkara adını Nevşehir olarak değiştirmiş.
Burada iki cami, bir medrese ve medrese ile fakir halk için imaret yaptıran paşanın Nevşehir dışındaki birçok yerleşimde kütüphane, cami ve çeşmesi bulunuyor.
Nevşehirli Damat İbrahim Paşa Külliyesi
18. yüzyılda Lale Devri’nin ünlü sadrazamı Nevşehirli Damat İbrahim Paşa tarafından yaptırılan külliye, Nevşehir’i canlı bir kültür alanı haline getirmiş. Topografyanın elverdiği ölçüde bazen simetrik bir düzen bazen de farklı açılara göre yerleştirilen yapılar içinde en önemlisi, oldukça geniş bir dış avlunun orta kesiminde yer alan Kurşunlu Camii.
Caminin hemen yanında külliyeye ait medrese, kütüphane ve imarethane ile hamam bulunuyor. Külliye programı açısından klasik Osmanlı külliye programının son uygulamalarından biri olan yapılar topluluğundaki cami, Lale Devri’nin mimari ve motifleriyle süslenerek İstanbul’dan getirtilen malzemelerle yapılmış. Dönemin İstanbul’daki örneklerine yakın bir zarafetle inşa edilen cami kare planlı, büyük boyutlu kubbe ile örtülü.
1. Kurşunlu Camii
Kurşunlu Camii, Nevşehirli Damat İbrahim Paşa Külliyesi’nin bölümlerinden en önemlisi. Ana mekânı örten kubbesi kurşunla kaplandığı için Kurşunlu Camii olarak anılan caminin iç kısmı çiçek motifleriyle bezeli. Caminin hemen yanında ise külliyeye ait medrese, kütüphane, imarethane ve hamam bulunuyor. Külliye içinde yer alan ve 1726’da tamamlanan cami, Lale Devri’nin mimari ve motifleriyle süslü.
Caminin yapımında kullanılan malzemelerin önemli bir kısmı İstanbul’dan getirtilerek, dönemin İstanbul’daki örneklerine yakın bir zarafetle mimar Mehmet Ağa tarafından tasarlanmış. Külliyenin geniş dış avlusunun orta kesiminde yer alan Kurşunlu Camii, kuzey girişindeki Lale Devri’nin ünlü şairi Nedim’in dizelerinin yer aldığı, camiyi ve Damat İbrahim Paşa’yı tanıtan mermer bir kitabe yer alıyor.
2. Kütüphane (Medrese)
Günümüzde Damat İbrahim Paşa Halk Kütüphanesi olarak hizmet veren medrese, camiiyle aynı platform üzerinde Cami-i Kebir Caddesi’nin batısında bulunuyor. Dikdörtgen planlı yapının revaklı bir avlusu, bu avlunun etrafında dizilmiş on yedi medrese odası, bir başodası mevcut.
Yazma eserler bakımından oldukça zengin olan ve toplam 9 binden fazla yazmanın yer aldığı koleksiyon içinde bizzat Damat İbrahim Paşa’nın hediye ettiği 187 cilt kitap bulunuyor. Zamanının ünlü müderrislerinin ders verdiği önemli bir eğitim kurumu olan medresede Türkiye‘nin başka hiçbir yerinde bulunmayan bu değerli el yazmaları bugün Milli Kütüphane ve İstanbul’daki Türk İslam Müzesi’nde koruma altında bulunuyor.
3. Kervansaray, İmaret ve Sıbyan Mektebi
Kervansaray, cami avlusu altında, bugünkü Belediye Caddesi’nde yer alıyor. İki kısımdan oluşan kervansarayın beşik tonozlarla örtülü birinci kısmına giriş dört aksın içi boş bırakılarak sağlanmış.
İmaret, günümüzde aşevi olarak kullanılan ve sıbyan mektebi ile medrese arasında yer alıyor. İki oda, bir mutfak ve kayaya oyulmuş depodan meydana gelen imaret mutfağının kubbesine geçiş pandantiflerle sağlandığı gibi kubbenin tepesinde ise sekizgen bir aydınlık feneri bulunuyor.
Sıbyan Mektebi ise İmaret’in güneyinde, bir kayanın üzerinde diğer yapılardan daha yüksekte bulunuyor. Dikdörtgen planlı bir dershane ve iki üniteli revaktan oluşan bir planı bulunan yapının batıdaki küçük avlusunda, imarete geçişi sağlayan merdivenler bulunuyor.
4. Hamam ve çeşmeler
Hamam, Külliye’nin kuzeyinde, Cami-i Kebir Caddesi’yle Belediye Caddesi’ni birleştiren yokuş üzerindeki Kervansaray’ın karşısında yer alıyor. 1943’te restorasyon geçiren ve halen kullanılmakta olan hamam, beşik tonoz örtülü birer oda, bunların açıldığı kare bir mekândan oluşuyor. Güneybatı ve güneydoğu duvarları boyunca taştan yapılmış bir sedirin kuşattığı yapının ortasında sekizgen planlı fıskiyeli mermer havuz bulunuyor.
Çeşmeler, Kurşunlu Camii avlusunun güney duvarı üzerinde ve Sıbyan Mektebi avlusunun köşesindeki istinat duvarı üzerinde yer alıyor. Diğer yandan külliyeye bağlı olarak yaptırılanlardan başka, şehrin farklı kesimlerinde de Damat İbrahim Paşa tarafından yaptırılan sokak çeşmeleri de bulunuyor.
Damat İbrahim Paşa Külliyesine nasıl gidilir
Nevşehirli Damat İbrahim Paşa Külliyesi, Nevşehir’in merkezinde yer alan Camicedit Mahallesi’nde bulunuyor. Nevşehir’e İstanbul’dan haftanın her günü, Türk Hava Yolları’nın karşılıklı uçak seferleri bulunuyor.
Nevşehir Kapadokya Havalimanı, kent merkezine 30 km uzaklıkta yer alıyor. Diğer alternatif ise, Nevşehir kent merkeze 100 km mesafede yer alan Kayseri Havalimanı’na uçmak. Karayolu ile gelmek isterseniz, yol İstanbul’dan Ankara’ya kadar otoban, Ankara’dan Kapadokya‘ya kadar da kesintisiz çift yol olarak devam ediyor.
