Saraybosna’nın Ruhu: Tarihi Başçarşı

Başçarşı (Baščaršija), Saraybosna’nın tarihi merkezini oluşturan ‘Stari Grad’ yani Eski Şehir, kentin en gözde merkezi. Kendine has mimarî ve renkliliğiyle Saraybosna’daki Başçarşı, Avrupa’nın ortasında, klâsik Osmanlı şehir anlayışını ile Türk-İslâm sanatının inceliklerinin en iyi harmanlandığı yerlerden birisi. Saraybosna’nın kalbi gibi olan bu bölgeye Boşnaklar ‘Başçarşıya’ diyor.

Miljacka Nehrinin kuzey kıyısında yer alan Başçarşı, zanaatkarların ürünlerini yapıp sattığı küçük dükkanların bulunduğu dar sokaklardan oluşan bir pazar. 1463’te Fatih Sultan Mehmed döneminde fethedildikten sonra, Eski Şehir olarak anılan bölge gelişen imar faaliyetleri ile büyümüş. Müslüman Boşnakların yaşadığı bu muhitte camiler, tekkeler, medreseler, hanlar ve hamamlar, sebiller inşa edilmiş.

Saraybosna gezilecek yerler listesindeki pek çok yeri bulabileceğiniz yer olan Başçarşı’da Saraybosna’daki birçok önemli yapıyı yaptıran Gazi Hüsrev Bey’e ait camiler, hanlar ve medreseler bulunuyor. Bosna-Hersek‘in başkenti Saraybosna’nın merkezi konumunda olan Başçarşı, Türkiye’den düzenlenen Balkan turlarının önemli bir gezi durağı.

SARAYBOSNA’DA NEREDE KALINIR
🏨 Saraybosna’da gece hayatının merkezi olan Zelenih Beretki Caddesi üzerinde yer alan Hotel Europe Sarajevo, Başçarşı’ya da sadece birkaç dakikalık yürüme mesafesinde. Heritage Hotel Gate of Sarajevo, Hotel Villa Orient, ibis Styles Sarajevo ve Hotel Hecco Deluxe gayet güzel otel seçenekleri.

Hostel tercih edenler için ise nefis ve temiz bir hostel olan Passenger Guest House tavsiyem. Saraybosna’nın kalbinde, Başçarşı’ya sadece birkaç dakika yürüme mesafesinde, Türklerin işlettiği hostelden çok memnun kaldım. Ferhadiye caddesindeki Hostel Franz Ferdinand, daha önce iki defa konakladığım diğer bir hostel ✔︎

Tarihi Başçarşı, Saraybosna

Saraybosna, 1463’te Fatih Sultan Mehmed tarafından fethedildikten sonra, Trabeviç Dağının eteklerinde yer alan ve bugün ‘Eski Şehir’ (Stari Grad) olarak anılan bölgede önemli imar faaliyetleri başlıyor. Müslüman Boşnakların yaşadığı bu muhitte camiler, tekkeler, medreseler, hanlar ve hamamlar, sebiller inşa ediliyor.

Ticaret hayatında temsil ettikleri ahlâk ve dürüstlükle nâm salan Boşnaklar, o tarihlerden itibaren Başçarşı’nın tek katlı, kırmızı kiremitli dükkânlarında rızıklarını kazanmaya çalışıyorlar. Bosna’da uzun süre görev yapan sancak beyi olarak görev yapan Gazi Hüsrev Bey döneminde yapılan camiler, hanlar ve medreseler bugün hala ayakta.

Osmanlı şehircilik anlayışının tipik bir yansıması olan bu çarşının benzerlerini Anadolu’da da görmek mümkün. Osmanlı döneminde 37 çeşit malın imalat ve ticaretinin yapıldığı Başçarşı’da, sokak ve cadde isimleri zanaatlara göre verilmiş. Çizmeciluk, Büyük Çurçiluk, Küçük Çurçiluk, Kundurdziluk, Aşçiliuk, Kazadanciluk, Saraçi gibi.

Başçarşı’da, klâsik Osmanlı çarşılarını oluşturan unsurların hepsi bir arada varlığını koruyor. Çarşıda sokaklar, hanlar, bedestenler ve camiler çok ahenkli bir uyum içerisinde. Her ne kadar bugün artık yerlerini börek ve çevapi dükkânları alsa da zanaatçılar varlıklarını hala sürdürüyor.

Modern çağın eritici unsurlarına rağmen Başçarşı, zamana direnmiş ve orijinal hâlini büyük ölçüde korumuş görünüyor. Sağlı sollu sıralanmış bakımlı ahşap dükkânlarıyla Başçarşı ile etrafını güvercinlerin mekan seçtiği Başçarşı Çeşmesi tam bir Anadolu köşesini andırıyor.

Başçarşı Sebili (Sebilj), Tarihi Başçarşı’nın kalbinde yer alan zarif bir ahşap şadırvan. Başçarşı’nın sembolü olan Sebil Çeşmesi, Vali Hacı Mehmet Paşa tarafından 1753’te, İstanbul’daki çeşmeler model alınarak yaptırılmış. Tarihî şadırvanın olağanüstü bir hava kattığı bu meydanın üç tarafı da Başçarşı’yı oluşturan dükkânlarla çevrili.

Başçarşı Sebili’nin bir benzeri bildiğim kadarıyla Ankara ve Konya’da da bulunuyor. İnanışa göre bu çeşmeden su içen mutlaka Bosna’ya geri dönermiş. Türkiye’den düzenlenen Balkan turlarının önemli bir ziyaret noktası Tahta kubbeli çeşme önünde bir fotoğraf çektirmeden şehirden ayrılmayın.

Başçarşı Camii, Sebil’in hemen aşağısında, 1529’de yapılan ve Durak Camii olarak da bilinen, kentin en eski tarihi yapılarından. Caminin bahçesinde kocaman bir şadırvan yer alıyor. 1527’de inşa edilen caminin girişinde dört ayaklı üç sivri kemerin oturduğu üç kubbeli son cemaat yeri bulunuyor.

Cami, 1697 yılında çıkan yangında büyük zarar gördükten sonra 1762 yılında yenilenmiş. Caminin girişinde yer alan kitabeye göre 1866-67 yılları arasında onarılan cami Bosna iç savaşında büyük zarar görmüş. Türkiye Vakıflar Genel Müdürlüğünün girişimleriyle aslına uygun olarak restore edilen cami ibadete açık.

Brusa Bezistan, Giyim Pazarı anlamına gelen Türkçe kelimeden geliyor. Kanuni Sultan Süleyman’ın sadrazamı Rüstem Paşa tarafından 1551’de Bursa İpeği satışı için yapılmış bir kapalı pazar yeri. 1992–1995 yılları arasındaki Bosna Savaşı sırasında büyük hasar alan bezisten daha sonra restore edilmiş.

Bezistenin içerisinde geleneksel el sanatlarından farklı hediyelik objelere kadar geniş bir ürün yelpazesine sahip çok sayıda dükkan bulunuyor. Bezistenin bir bölümü Günümüzde Saraybosna Müzesi olarak da hizmet veriyor. Saraybosna’nın tarihine harika bir genel bakış sunan müzeyi gezere Saraybosna’yı keşfetmeye başlamanızı tavsiye ederim.

Saat Kulesi, Gazi Hüsrev Bey Vakfı tarafından 17. yüzyılda yaptırılan bir saat kulesi. Gazi Hüsrev Bey Camiinin yanı başında yer alan saat kulesinin yüksekliği 30 metre. Çıkan yangında hasar görmüş kule, 1762’te restore edilmiş. Ay takvimine göre çalışan saat kulesinin saati 12.00’yi gösterdiğinde yanı başındaki minareden ezan sesi duyuluyor. Bir görevli kulenin saatini haftada bir kez ayarlıyor.

Gazi Hüsrev Bey Medresesi, Osmanlı zamanında okul olarak kullanılmış ve kurulduğu dönemde 50 bin kitap kapasitelik kütüphaneye de sahipti. 16. yüzyılda inşa edilmiş ve Kurşunlu Medrese olarak da adlandırılan yapı Başçarşı’da yer alıyor. Medrese, Bosna-Hersek’in en eski eğitim kurumu.

Halen eğitimin verildiği medresede 500’e yakın öğrenci eğitim görüyor. İngilizce, Arapça ve Türkçe dillerinde eğitim yapılan medresenin diploması ülkedeki diğer liselerle aynı statüde. Medreseden mezun olan öğrenciler yalnızca ilahiyat değil diledikleri bölüme devam edebiliyor.

Gazi Hüsrev Bey Camii, Saraybosna’da en önemli Osmanlı eserlerinden biri. Başçarşı’da yer alan cami Gazi Hüsrev Bey tarafından Mimar Sinan’a 1531’de yaptırılmış. Bosna Savaşı sırasında hasar alan cami daha sonra 1996’te aslına uygun olarak restore edilmiş. Cami, haftanın 7 günü 09.00-17.00 saatleri arasında ziyaret edilebiliyor. Gazi Hüsrev Bey Cami girişi ücretsiz.

Moriça Han, Başçarşı’da yer alan önemli yapılardan biri. Han 1551’te yapılmış, 1697’te çıkan yangın sonrasında yeniden restore edilmiş. Halen Gazi Hüsrev Bey Vakfı’nın malı olan Moriça Han’da, çeşitli kafelerin yanı sıra otantik kilim gibi eşyalar satan dükkânlar bulunuyor. Şehir gezisi sonrası dinlenmek için en güzel yerlerden birisi. Han, haftanın 7 günü 08.00-22.15 saatleri arasında ziyaret edilebiliyor.

Hünkar Camii, 1457’de İsa Bey tarafından Fatih Sultan Mehmet Han’a armağan olarak yapılmış bir cami. Osmanlı İmparatorluğunun Bosna fethi sonrasında kentte ilk inşa edilen cami unvanını taşıyan Hünkar Camii, aynı zamanda kentteki ilk Osmanlı yerleşiminin de etrafında şekillendiği yapı.

İshakoğlu İsa Bey, caminin yanı başına hamam ve köprü de yaptırmış. Evliya Çelebi Seyahatnamesinde Miljacka Nehrinin üstündeki Hünkâr köprüsünün karşı tarafında bulunan caminin diğerlerinden büyük ve cemaatinin çok olduğundan söz etmiş.

Saraybosna’nın en önemli caddelerinden modern Ferhadiye Caddesine bağlanana Başçarşı, hem alışveriş hem de yeme içme için Saraybosna’daki en keyifli yerlerden birisi. Çevredeki börekçiler ve köfteciler, ülkeye özgü nefis börek ve köfteleriyle hizmet veriyorlar. Bronz cezvelerde pişen kahve kokusu Osmanlı zamanından kalmış Başçarşı’nın her yerine dağılıyor.

Saraybosna şehrinin adeta kalbini oluşturan ve Balkanların en büyük Türk Çarşısı olma özelliğini bünyesinde barındıran Başçarşı, şehrin kalbi olarak değerlendiriliyor.

Saraybosna’ya Türkiye‘den İstanbul Havalimanından Türk Hava Yolları ve İstanbul Sabiha Gökçen Havalimanından ise Pegasus Havayollarının direkt uçak seferleri bulunuyor. İstanbul-Saraybosna yolculuğu 1 saat 55 dakika sürüyor. Saraybosna Havalimanı ile şehir merkezi arasında 9 km’lik bir uzaklık bulunuyor.

Havalimanı ile şehir merkezi arasında en konforlu ve hızlı ulaşım yöntemi taksi ve özel araç. Şehir merkezine olan yolculuk yaklaşık 10 dakika sürüyor. Ayrıca uçuş saatlerine göre mesai saatlerinde hizmet veren transfer otobüsleri toplu ulaşım hizmeti sağlıyor.

İstanbul’dan Bosna-Hersek’in başkenti Saraybosna 1.162 km uzaklıka. Özel araçla trafik ve sınır kontrollerindeki beklemeler hariç olmak üzere 16 saat gibi bir sürede şehre ulaşılabiliyor. Kapıkule Sınır Kapısından sonra Bulgaristan’ın başkenti Sofya ve Sırbistan üzerinden Bosna’ya gidilebiliyor.

İstanbul Esenler Otogarından hareket eden Alpar Turizm’in otobüsleri ile Türkiye’den Saraybosna’ya otobüsle gidilebiliyor. Edirne Kapıkule, Bulgaristan, Sırbistan, Karadağ güzergahını izleyen otobüs sınır kapılarında beklemeler ve aksilikler dışında 33 saatte Saraybosna’ya ulaşıyor.