Türkiye‘nin ilk büyük sigara fabrikalarından Cibali Tütün Fabrikası, 1884’te Haliç kıyısında kuruldu. Osmanlı Padişahı II. Abdülhamit Dönemi’nde inşa edilen tütün fabrikası Mimar Alexandre Vallaury
ve Mimar Hovsep Aznavur’un imzasını taşıyor.
Osmanlı topraklarındaki ilk endüstriyel işletmelerden biri olan ve çoğunluğu kadın işçilerin çalıştığı Cibali Tütün Fabrikası, Fransızlar tarafından işletiliyordu. 1925’e kadar Osmanlı Devleti’nin borçlarına karşılık yabancı sermaye tarafından oluşturulan Reji İdaresi’ne ait olan Cibali Tütün ve Sigara Fabrikası, 1925’ten sonra Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin hizmetine kazandırıldı.
Cibali Tütün Fabrikası
Coğrafi keşiflerle birlikte Avrupalıların Amerika kıtasını keşfinden sonra tütünle tanışan Batı dünyası, bu vazgeçilemez, alışkanlık yapan maddeyi çok sevdi. Avrupa’da ilk kez 16. yüzyılda yetiştirilen tütün, Osmanlı coğrafyasına 17. yüzyılın başında geldi.
Avrupalı ticaret gemileri aracılığı ile Osmanlı topraklarına taşınan tütün, Osmanlı ikliminin yetiştirmeye uygun olması nedeniyle çok kısa süre içerisinde Osmanlı’da yayıldı. Keyif verici bir madde olması ve alışkanlık yaratması nedeniyle devlet tarafından yasaklanmak istese de tütün Osmanlı’da engellenemedi.
İmparatorluğun tütün karşıtı sert önlemlerine rağmen tüketimi her geçen gün artan tütünü yasaklarla engelleyemeyen Osmanlı, vergilendirme yoluyla önemli bir gelire sahip oldu. Tütün, böylece Osmanlı İmparatorluğu’nun en önemli ihraç ürünleri arasına girdi.
Türkiye’de sigara üretimi
Türkiye topraklarında ilk sigara üretimi Osmanlı İmparatorluğu Dönemi’nde 1864’te Reji İdaresi’nin kurulmasıyla başladı. Tütün, alkol ve tuz üretimi ve tüketiminden alınacak vergilerin yönetiminden sorumlu olan Reji İdaresi, Cumhuriyet’in kurulmasının ardından 26 Şubat 1925’te Hükümet tarafından satın alınarak millileştirildi.
Türkiye’nin ilk büyük sigara fabrikalarından olan Cibali Tütün Fabrikası, II. Abdülhamit Dönemi’nde İstanbul‘da Haliç kıyısına kuruldu. Mimar Alexandre Vallaury ve Mimar Hovsep Aznavur’un imzasını taşıyan fabrika 1884’te inşa edildi.
Fransızlar tarafından işletilen fabrikanın çalışanlarının büyük bölümü kadınlardan oluşuyordu. Fabrikanın Haliç kıyısına kurulmasının sebebi Eminönü ile Unkapanı bölgesinin gümrük sahası olması ve fabrikada çalışacak ucuz işgücünün bu bölgede yaşıyor olmasından kaynaklanıyordu.
1900’den itibaren ilk sigara üretimine geçen Cibali Tütün Fabrikası’nda üretim kapasitesi İstanbul piyasasındaki talebe göre yönetiliyordu. 40 yıl boyunca Fransızlar tarafından işletilen Cibali Tütün Fabrikası, Cumhuriyet’in ilanından sonra kaldırılan imtiyazlarla 1 Mart 1925’te Hükümet tarafından satın alındı.
Cumhuriyet Dönemi’nin en önemli sigara fabrikası olmayı sürdüren Cibali Tütün Fabrikası, 1940’ta ilk yerli puro, 1959’da ise ‘Samsun’ marka ilk filtreli sigarayı üretti.
Ülkemizde endüstri tarihinin en önemli yapılarından biri olan Cibali Tütün Fabrikası, bir dönem 1500’ü kadın olmak üzere 2,000’den fazla çalışanın bulunduğu, toplumsal hayatta şiirlere, romanlara ve şarkılara konu olan sembol işletmeler arasında yer aldı.
Cibali Tütün Fabrikası, üretimini 1994’e kadar sürdürdü. 1999’da başlayan restorasyon çalışmalarıyla eğitim kurumuna dönüştürülen yapı, 2002’den bu yana Kadir Has Üniversitesi’ne ev sahipliği yapıyor. Özenli ve kapsamlı restorasyonu ve içinde yer aldığı tarihi çevrenin gelişimine katkısı nedeniyle 2003’te Avrupa Nostra Ödülü aldı.
Cibali Tütün Fabrikası‘na ait belge ve objelerin sergilendiği bir alana da sahip. Ayrıca günümüzden yaklaşık 9 binyıl öncesine tarihlenen arkeolojik eser koleksiyonunu barındıran Rezan Has Müzesi de aynı bina içerisinde yer alıyor. Bunun dışında 17. yüzyıla tarihlenen Osmanlı hamam yapısı ve 11. yüzyıl Bizans su sarnıcı ile birlikte alan ziyarete açık.
