Osmanlı Köyü: Poçitel

Poçitel (Počitelj), Bosna-Hersek‘in UNESCO Listesindeki şehri Mostar‘ın yaklaşık 30 km güneyinde yer alan eski bir Osmanlı köyü. Zaman içinde durmuş gibi görünen güzel köy, Osmanlı Döneminden kalma tarihi yapıları, hamamı, medresesi, taş evleri ile tipik bir Anadolu köyünü andırıyor. Hikayesi Orta çağa uzanan Poçitel, Nevreta nehri kıyısında, amfitiyatroyu andıran bir yamaca kurulmuş.

Köy, eski Osmanlı mimarisinin çok güzel bir örneği. İnanılmaz muhteşem manzarası var. Açık hava müzesi görünümündeki köyün kalesine çıktığınızda doyumsuz bir nehir ve köy manzarası karşınızda duruyor. Önünde turkuaz, yeşile çalan Nevreta nehri kıvrılarak akarken, her yanı kaplamış kocaman ağaçların arasına çatıları kayrak taşından yapılmış taş evler serpişmiş.

Tamamen taştan inşa edilmiş sınır kenti Poçitel, bir dönemin süper gücü Osmanlının batıdaki en büyük rakiplerinden olan Venediklilere bağlı Dubrovnik ile sınır komşusuydu. Osmanlının askeri mimari dehasınının en iyi örneği olan köy, Balkan turlarının popüler bir durağı. Bosna-Hersek’i kapsayan Balkan turlarının uğrak noktası olan Poçitel, Balkan coğrafyasında Osmanlının izlerine tanık olmak için en doğru adreslerden.

Osmanlı Köyü: Poçitel

Poçitel (Počitelj), nüfusunun çoğunluğunu Hırvatlar oluşan Čapljina Belediyesinden yaklaşık 3 km uzaklıkta yer alıyor. Poçitel, Orta çağdan başlayarak tarihin çeşitli evreleri boyunca gelişen, günümüze kadar bütünlüğünü koruyan Bosna-Hersek’teki birkaç yerleşim yerinden biri.

Bosna Kralı Kral Stephan tarafından 1383’te kurulmuş Poçitel Köyü, Hersek bölgesine hayat veren, Mostar’ın tarihi köprüsü altından da akan Neretva Nehrinin kıyısında kurulu. Kayalık iki tepe arasındaki alana kurulmuş olan Poçitel Kalesi, bölgede artan Osmanlı tehlikesine karşı 14. yüzyılda Macar Kralı Korvin tarafından güçlendirilerek büyütülmüş.

1463-1471 arasındaki dönemde stratejik bir savunma kalesi olarak tahkim edilen kasaba bir Macar garnizonu barındırıyordu. Poçitel’in 1471’de Osmanlı yönetimine geçmesi ile kalenin önemi giderek artmış. Köyü ve bölgeyi fetheden Osmanlılar kaleyi daha da büyüterek, yamaçlara taştan bir yerleşim yeri inşa etmiş.

Tamamı taş malzemeden oluşan hamam, medrese, kervansaray, cami, saat kulesi ve daracık sokaklarıyla tipik bir Osmanlı Anadolu kasabasını andıran Poçitel, 1664’te bölgeyi ziyaret eden Evliya Çelebi’nin notlarında da yer alıyor.

Seyyah Evliya Çelebi notlarında Poçitel’den şöyle bahsetmiş: Poçitel Kalesi küçük ama sağlam bir yapı. Kalede surların, kulelerin ve komutan konutunun yanı sıra ambar ve küçük bir cami de yer almakta. Kale dışında 150 hane var. Evler taş tuğla ve kiremitten yapılma. 1562’de yapılmış bir de köy camisi var.

Bosna-Hersek’te 1878’de Avusturya-Macaristan egemenliğinin kurulmasından sonra Poçitel stratejik önemini yitirmiş. Daha geniş ve topoğrafik açıdan daha elverişli konuma sahip büyük şehirlerin ortaya çıkmasıyla Poçitel’in parlak günleri geride kalmış. Nüfus yavaş yavaş azalmış. Okur yazar genç insanlar giderek azalmış, köy boşalmış.

Stratejik rolün kaybedilmesi, bu sayede kentsel mimari dokunun korunmasına yardımcı olmuş ve böylece kasaba günümüze kadar orijinal biçiminde kalabilmiş. II. Dünya Savaşından sonraki dönemde ise tam bir ölü kent manzarasına bürünmüş.

Poçitel ve çevresindeki tüm tarihi kentsel alan, Bosna-Hersek’teki 1992-1995 savaşı sırasında büyük hasar görmüş. Nüfusun büyük bir kısmı etnik temizliğe maruz bırakılmış. Hırvat Savunma Konseyi güçleri tarafından ağır bombalanan köyüde yer alan 16. yüzyıl İslam sanatı ve mimarisi başyapıtları yok edilmiş.

Bosna’yı yakıp yıkan iç savaş sırasında Hırvatların bombardımanına uğrayan Poçitel’deki Osmanlı izleri yok edilmeye çalışılsa da savaş sonrasında Türkiye ve Dünya Bankasının desteğiyle köy yeniden ayağa kaldırılmış. Yakın zamanda yürütülen ve hala gündemde olan projelerle köy yeniden yapılandırılmış ve Pocitelj orijinal biçimine döndürülmüş.

Pocitelj’den geriye kalanları restore etmek adına Bosna Hükümeti 2000 yılında bir proje başlatmış. O zamandan beri birçok önemli bina restore edilmiş ve ailelere Pocitelj’e dönmeleri için teşvikler verilmiş. Şimdilerde Pocitelj’in muhteşem taş evleri yavaş yavaş onarılıyor, yıkılmış evler ayağa kaldırılıyor.

Dünya Anıtlar İzleme Örgütü, 1996’da Pocitelj’i, dünyanın en çok tehlike altındaki 100 kültürel miras alanından biri olarak seçmiş. Pocitel’i ayağa kaldırma çabalarına bir destek de UNESCO’dan gemiş ve geçici listeye alınmış. Ne yazık ki restorasyonlar dokuyla uyumu bozunca UNESCO Poçitel köyünü geçici listeden çıkarmış.

Poçitel Gezi Rehberi

POÇİTEL KÖYÜ NEREDE
Poçitel, Mostar’ın yaklaşık 30 kilometre güneyinde, Mostar ile Dubrovnik arasındaki ana yol üzerinde, Neretva Nehrinin kıyısında yer alıyor. Bosna-Hersek Federasyonunun Hersek-Neretva Kantonunda, Čapljina belediyesine bağlı. Neretva nehrinin sol kıyısında, Mostar-Metković ana yolu üzerinde yer alıyor.

POÇİTEL NASIL GİDİLİR
Mostar- Pocitelj ulaşımı için pek çok yol var. Ben şoförlü araç kiralayıp gittim. Daha doğrusu Mostar Otogarındaki bir taksiciyle anlaştım. Blagay Tekkesi, Poiçitel Köyü ve Kravitse Şelaleleri’ni yarım günden biraz uzun olacak bir zaman diliminde gezdim. Benim yaptığımı yapmayıp kendiniz araç kiralayıp gidin. Hem daha ucuz hem deha keyifli olur.

Mostar’dan araçla gidecekseniz yol yaklaşık 30 dakika sürüyor. Pocitelj Köyünün hemen önünde ücretsiz park yeri mevcut. Kalabalık bir grupsanız taksi de mantıklı olabilir. Önceden anlaşıp fiyatı netleştirin. Eğer Mostar’dan Poçitel’e gidip dönecekseniz Mostar ve Pocitelj arasında çalışan otobüsleri kullanın.

Pocitelj’e en yakın resmi otobüs durağı, Capljina kasabasında, köyün 6 km aşağısında yer alıyor. Mostar ve Capljina arasında her gün birkaç otobüs seferi var. Bu otobüsler Poçitel’in önünden geçen yoldan gidiyor. Burada inip Poçitel’i gezebilirsiniz. Mostar’dan 11.10 otobüsüyle ayrılıp 14.45 otobüsüyle dönebilirsiniz.

Mostar’dan Pocitelj’e giden otobüsler Mostar Doğu istasyonundan kalkıyor. Bilet ücreti tek yön 7KM. Yolculuk yaklaşık 40 dakika sürüyor. Bu da Pocitelj’i gezmek içi size 2,5 saat veriyor. Köyü keşfetmek ve öğle yemeği yemek için yeterli zaman. Dönüş yaparken de saat 14.45’te Capljina’dan kalkacak otobüsü yol kenarında otobüs yazan yerde bekleyin. Mostar’a dönüş 5 KM tutuyor.

Poçitel, tamamen taştan inşa edilmiş ilginç bir köy. Saraybosna köylerinde daha çok ahşap yapılar hakimken, sınır bölgesine yakın olması nedeniyle sınır savunma kasabası olarak kent mimarisi oluştururken taş malzeme kullanılmış. Neretva Nehrinin kıyısında dik bir yamaç boyunca tepeye doğru yükseliyor.

Köyün en yüksek noktasında bulunan kale Osmanlı topraklarını koruma ve sınır güvenliği rolünü üstlenirken, köy günümüzde turizm merkezine dönüşmüş durumda.

Köydeki birçok eser 16. ve 17. yüzyıl Osmanlı eseri. Türklerden kalan en önemli eser ise 1563’te inşa edilen Hacı Aliya Camii. Mimar Sinan’ın öğrencilerinden Mostar Köprüsü‘nün de mimarı olan Mimar Hayrettin tarafından yapılan Hacı Aliya Camii, Bosna Hersek’teki klasik Osmanlı tarzı tek odalı kubbeli camilerin en güzel örneklerinden biri.

Bosna Savaşında (1993 yılında) havaya uçurulan caminin kubbe ve minare yıkılmış ve binanın geri kalanı ağır hasar görmüş. 1992-1995 Bosna Bosna Savaşının ardından, Poçiteli kalıcı koruma programının bir parçası olarak İbrahimpaşa Medresesi ile birlikte yeniden yapılarak orijinal işlevine geri dönmüş.

Caminin yanında ise imaret, medrese, hamam, han ve saat kulesi yer alıyor. Tarihi 1664’ten önceye uzanan medrese ise bir iç avlunun iki yanında uzanıyor. Hamamların ise 1664’ten önce, İstanbul’dan gönderilen ustalar tarafından yapıldığı kayıtlarda geçiyor. Atların ve ahırların yer aldığı Hanın ise orijinal yapısından çok az şey günümüze ulaşmış.

Poçitel’de 2013 nüfus sayımına göre 799 kişi yaşıyor. Yaşayanların 466’sı Boşnak, 316’sı Hırvat ve ikisi Sırp. İçlerinde 500 yıldır Pocitelj surları içinde yaşayan Dizdar ailesinin üyeleri de var.

Mostar’dan günübirlik bir gezinin veya Saraybosna’dan Dubrovnik’e yapılan karayolu yolculuğunun bir parçası olabilir. Mostar’dan tuttuğum bir taksi ile günübirlik bir rota oluşturarak Poçitel’i gezdim ben.

Günlük araç kiralayıp gezseniz daha iyi olur. Mostar’dan arabayla yaklaşık yarım saat uzaklıkta. Blagay Tekkesi, Kravitse Şelaleleri ile birlikte programa dahil ettim.

Günümüzde önemli bir tarih ve turizm merkezi olarak Osmanlının kültürel ve sanatsal ruhunu yansıt Poçitel, Neretva Nehrinin akan masmavi suyunun sesiyle huzurlu bir yerleşim yeri.