UNESCO Listesindeki Başkent: Ani, Kars

Ani Antik Kenti, Türkiye ile Ermenistan arasındaki doğal sınırı şekillendiren çarpıcı bir vadiye bakan bir plato üzerinde kurulu. El değmemiş vadiler ve dağlarla çevrili, tam anlamıyla hiçbir yerin ortasında duran kalıntılar o yüzden Ani Harabeleri olarak biliniyor. Dünyanın en eski şehrinden biri olan Ani, Türk-İslam, Ermeni ve Gürcü-Hristiyan kültürlerinin ilk buluşma noktası ve kültürel çeşitliliğin sembolü.

UNESCO Dünya Mirası Listesinde yer alan Ani, ‘1001 Kilise Şehri’ olarak biliniyor. Ticaret yolları sayesinde 11. yüzyıla kadar 100 binden fazla kişinin yaşadığı, surlarla çevrili bir şehir haline gelen Ani, Ermeni kültürü, kentsel tasarımı, mimarisi ve sanatının izlerini taşıyor. Bugün Kars‘ın en önemli tarihi ve turistik cazibe merkezi.

Ani Antik Kenti, Orta Asya ve Kafkasların Anadolu toprakları ile buluştuğu bir noktada yer alıyor. Türkiye ile Ermenistan sınırını oluşturan Arpaçay Nehrinin kıyısında yer alan şehirden, nehrin öte yakasındaki nöbet tutan Ermeni askerleri görmek mümkün.

Ani Antik Kenti Tarihi

Ani Harabeleri, Kars ilinin 42 km doğusunda, Ocaklı Köyü sınırlarında dört bin metrekarelik bir alan üzerinde kurulu. Tarihi geçmişi MÖ 1. yüzyıla, Urartular Dönemine uzanıyor. Şehir yüzyıllar boyunca birçok krallık ve imparatorluk tarafından yönetilir. Urartulardan başlayarak, Persler, Karsak’lılar, Kamsarakanlar, Bizanslılar, Emevi ve Abbasiler, Bağratlılar, Selçuklular, Şeddatlılar, Gürcüler, Celayirliler, Moğollar, Timurlular, Karakoyunlular, Akkoyunlular, Osmanlılar bu görkemli şehrin sahipleri olurlar.

Ani Kenti, 5. yüzyılda Kamsarakan Hanedanlığı tarafından ele geçirilir ve ticaret yolları sayesinde oldukça gelişir. 7. yüzyılın ortalarında Araplar fetheder. Araplar ve Kamsarakanlar arasındaki savaştan sonra diğer Ermeni Bagratuni Krallığı kenti devralır. Doğal savunması, kuşatmaya dayanabilmesi, Dvin’den Trabzon’a kadar bir ticari yola sahip olması onun başkent olmasını sağlar.

En görkemli zamanlarını bu dönemde yaşar. Şehri üç yönden çevreleyen vadilerin yamaçlarına manastırlar, mağazalar, marketler, atölyeler, hanlar, konak ve saraylar yapılır. Tüm bunların etrafında yapılmış ünlü “Ashotashen” hisarlarıyla şehir korunur. Bugün görünen yapıların bir çoğu bu dönemden kalma.

Ani, 1045 yılında Hisarı güçlendiren Bizanslıların eline düşer. Bizanslıların ardından 1064’te Alp Arslan komutasındaki Selçuklular tarafından fethedilir. 1064’de Selçuklu ordusu tarafından kuşatılır ve 25 gün süren bu kuşatmadan sonra alınır.

Anadolu’yu işgal eden Moğollar Döneminde ticaret merkezi konumunu kaybeden Ani, ilerleyen yıllarda Karakoyunlu, Akkoyunlu ve Osmanlı devletlerinin egemenliği altına girse de değişen ticaret yolları ile şehrin öneminin kaybolması nedeniyle hayalet şehre dönüşür. 1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında Ruslara bırakılan Ani bölgesi, Birinci Dünya Savaşında Ermenistan’a verilecek yerler arasındadır. Kurtuluş Savaşı başarısının ardından 1920’de Türkiye sınırlarına dahil edilir.

KARS’TA NEREDE KALINIR 🏨
Kars’ta hemen her bütçeye uygun otel var. Son yıllarda fiyatları yükselmeye başladı, ancak geçmişe göre bir çoğu hizmette de pek çok aşama kaydetti. Kars gezimde Hotel Katerina Sarayı otelde kaldım. Bir diğer Kars gezimde de Sarıkamış Habitat Hotel tercihim olmuştu. Kars Otelleri ile ilgili seçenekleri görmek için tatilbudur.com sitesine göz atabilirsiniz.

ANİ ANTİK KENTİNE NASIL GİDİLİR
Antik şehir, Kars merkezine 46 kilometre uzaklıktaki Akyaka ilçesi sınırları içinde. Buraya toplu taşımayla gitmek ne yazık ki mümkün değil. Saat 13.00 ve 15.00 civarı kalkan bir dolmuş mevcut, ancak o da Ani’ye değil, yakınındaki bir köye gidiyor. Dolmuşu tavsiye etmem; çünkü hem saati geç hem yürüyerek ulaşmanız çok zor olur. Ayrıca dönüşte de araç sıkıntısı çekersiniz. Buraya özel araçla ya da taksiyle gitmek gerekiyor. Tur araçları dışında münferit ziyaretler taksiyle yapılıyor.

🚘 Kars gezisi için araç kiralayacaksanız www.discovercars.com web sitesinden güvenle uygun fiyatlı araç kiralayabilirsiniz. DiscoverCars.com, online araç kiralama rezervasyonlarında lider konumda. Farklı şirketlerin araç kiralama tekliflerini kıyaslayıp size listeliyor ve bu sayede siz de seyahatiniz için en iyi olanı seçebiliyorsunuz.

Ani Harabeleri Görülecek Yerler

UNESCO Dünya Mirası Listesine 2016’de girmesi ve Doğu Ekspresi ilgisiyle Ani de Kars’ta en çok ziyaret edilen tarihi yerlerden biri oldu. Oldukça geniş bir alana yayılan Anı Ören Yerini gezip görmeye en az 3 saatinizi ayırmanız gerekiyor. Mesafeler uzak olduğunda çoğu kişi birkaç yeri ziyaret edip çıkıyor. Oysa tarihsel miras adına çok değerli yerlere sahip.

Yapılan arkeolojik çalışmalarda kırktan fazla kilise, şapel ve anıt mezar tespit edilmiş. Ani’de görmeniz gereken en önemli eserler 1001 yılında tamamlanan Büyük Katedral ile Anadolu’daki ilk Türk camisi olarak bilinen Manuçahr Camii.

1. Ani Katedrali – Büyük Katedral

Ani Antik Kenti’nin sembol yapılarından Ani Katedrali, kente hakim bir konumda yer alan tipik bir Ermeni kilisesi. Ani Harabelerindeki en önemli eser Büyük Katedral’in temelleri tarihçilere göre Ermeni Bagratuni Kralı II. Smbat tarafından MS 990’da atılmış. Bu krallık MS 884’ten MS 1045’e kadar burada hüküm sürmüş. Zamanın tanınmış mimarlarından aynı zamanda Ayasofya’nın da onarımını yapan Trdat tarafından, kırmızı renkli tüf taşından inşa edilmiş.

Kral Smbat öldükten sonra eşi Kraliçe Katrinade tarafından 1010’da bitirilmiş. Katedral 1064’te Alpaslan’ın Anı kentini fethetmesinden sonra camiye çevrilmiş ve ilk fetih namazı kılınmış, ancak 1124’te şehre hâkim olan Gürcüler yeniden kilise olarak kullanmaya başlamış. Tavanı, 1319’da yaşanan bir depremde yıkılan kilise, inşa edildiği dönemin zenginliği ve kentin gücünü yansıtıyor. Bugün, kubbesi, çan kulesi ve kuzey cephesindeki duvarın bir kısmı yıkık durumda.

2. Surp Amenap’rkitch Kilisesi (Keçeli Kilise)

Büyük katedrale yakın bir noktada inşa edilmiş olan Surp Amenap’rkitch Kilisesi, Kral Smbat adına 1035’te, kesme taşlarlarla ondokuzgen tasarımıyla inşa ettirilmiş. Keçeli Kilise, Redeemer Kilisesi, Church Of The Holy Saviour, Church Of The Holy Saviour Of All, Halaskar Kilisesi adlarıyla da biliniyor.

Duvarlar Sarkis P’arçkans adlı bir ressamın 13. yüzyılda yapıtığı “Son Akşam Yemeği” sahnesi ve İncil yazarlarının temsil edildiği fresklerle kaplı. Ancak günümüzde renkleri oldukça solmuş durumda. 1930’lu yıllarda bir yıldırım düşmesi sonucu kilisenin yarısı yıkılmış.

3. Manuçahr Camii

Ani, Anadolu’daki ilk Türk camisi olarak bilinen Manuçahr Camii’ne (Ani Ulu Camii) de ev sahipliği yapıyor. Bazı kaynaklarda adı Menuçehr Camii olarak geçse de doğrusu Manuçahr Camii.

Ani’yi 1064’te fetheden Sultan Alparslan Ani’nin yönetimini 1072’de Kürt kökenli Müslüman Şeddadi Hanedanlığına devretmiş. Fetihten sonra vali olarak atadığı şahsın yazdığı kitabede şu bilgiler yer alıyor: “Bismillahirrahmanirrahım. Emir ve ecel sahibi ben Şavuroğlu Manuçahr, emir üzere imar ettim, onardım 1066”.

Ermeniler ise caminin Ermeni Bagratuni Hanedanlığının sarayı olduğunu daha sonradan camiye dönüştürüldüğünü iddia ediyor. Günümüzde caminin yalnızca 99 basamaklı minaresi orijinal. Caminin yıldız motifleri ve mimarisi görülmeye değer.

4. Gagik Kilisesi (Surp Krikor Kilisesi)

Ani’de 990 ile 1020 arasında hüküm süren Kral Gagik’in, ‘bin yıl’ kilisesini yapması için, Ani Katredrali’ni de tasarlayan mimar Trdat’ı görevlendirmiş. Kilise muhtemelen 1001 ile 1005 arasında inşa edilmiş.

Temel duvarları bazalt taşından, cephe duvarları ise düzgün kesme tüf taşından yapılmış. Yapıldığı zaman da çok sağlam olmadığı anlaşılan kilise, inşasından kısa bir süre sonra onarım geçirmiş olsa da bir süre sonra çökmüş. Cephe duvarları ve kubbesi tamamen çökmüş kilisenin sedece temel duvarları, apsisinin bir bölümü ve iç mekandaki üç sütunu ayakta kalabilmiş.

5. Aziz Gregory Kilisesi

Aziz Gregory Kilisesi’nin 980 yılı civarında yapıldığı düşünülüyor. Ani Antik Kenti’nin en bilinen silüetlerinden biri. 12 kenarlı şapele sahip olan kilisenin kubbesi olağanüstü bir üsluba sahip. Selçuklu mimarisine ilham olmuş. Günümüzde sağlam durumda ulaşan kilise Polatoğlu Kilisesi, Abughamrants Kilisesi adıyla da biliniyor.

Üç basamaklı platform üzerine kırmızı, siyah ve kahverengimsi düzgün kesme taşlarla inşa edilmiş. Kilisede apsis olmadığından anıt mezar binası olarak kullanıldığı düşünülüyor. Mezarın Bagratuni Ermenilerinden Prens Grigor Pahlavuni’ye ait olduğu tahmin ediliyor. Mezar yapısı 90’lı yıllarda yağmalanmış. Kilisenin güney cephe duvarında oyma tekniği ile yapılmış bir güneş saati var.

6. Surp Krikor Lusavoriç Kilisesi

Surp Krikor Lusavoriç Kilisesi, şehrin güneydoğusunda, Arpaçay Nehri vadisinin üst düzlüğünde yer alıyor. Doğu cephesindeki kitabeye göre, Ani’nin yöneticisi Zakaria döneminde, tüccar Tigran Honents tarafından 1215’te inşa ettirilerek Surp Krikor Lusavoriç’e (Aydınlatıcı Grigor) adanmış.

Çatı alınlıkları rölyef hayvan figürleri ile süslenmiş. İç cephe duvarları ile kubbe kısmında yer alanda İncil ve Tevrat konulu sahnelerin yanı sıra, Hıristiyanlığı Ermeniler arasında yayan Aziz Krikor Lusavoriç’in hayatını sembolize eden freskler kilisenin en önemli özelliği. Ermeni sanatında ayrıntılı fresk geleneğinin olmaması nedeniyle bu fresklerin Gürcü ressamlar tarafından yapıldığı düşünülüyor.

7. Surp Hripsime Manastırı (Bakireler Manastırı)

Türkiye Ermenistan sınırını ayıran Arpaçay Nehri’nin batı yakasında bulunan Rahibeler Manastırı (Genç Kızlar Kilisesi) Ani Kenti’ne ulaşan kervan yolunun başlangıç noktasında inşa edilmiş. Tigran Honents tarafından büyük ihtimalle 13. yüzyılda yaptırılmış. Yüksek duvarlarla çevrili manastır Azize Hripsime’nin rahibelerine adanmış ve günümüze en iyi biçimde ulaşan Ani kiliselerinden biri.

8. Ebul Muhammeran Camii (Yıkık Minare, Oktagon Kule)

Şeddadi sülalesinde ilk Anı Beyi olan Ebul Manuçahr’in oğlu Ebul Muammeran, babasının ölümünde sonra Ebûl Muammeran Camii’ni yaptırmış. Ani kentinin İpek Yolu üzerinde bulunması nedeniyle şehir 14. yüzyıl ortalarına kadar bölgenin önemli ticaret merkezlerinden biri olmuş. Ebul Muhammeran Cami minaresi üzerindeki 1199 tarihli kitabeden, bu bölgede keten ve pamuk ticareti ile koyun ve deve alım satımının yapıldığı anlaşılıyor.

Üzerinde vaktiyle bulunan kitabede “Ben ki, Şeddadlı Manuçahr oğlu Şavur oğlu Mahmud’un oğlu sultanım. Ata ve oğullarımın ruhları yükselsin diye buyurdum ki, satılan malın kusurlu oluşunda fiyattan yapılan indirim, koyun ve deve tacirleri alım satımlarını Ebu’l Muammeran Camii önünde yapmasınlar. Her kim buna aymaz ve aykırılık gösterirse Yüce Tanrı’nın hışmına uğrasın. Beşyüzdoksanbeş (1199) yılı tarihinde.” sözleri yazılı. Ebul Muammeran Camii 1917’de tamamen yıkılmış, günümüze cami minaresinin yıkık bir bölümü ancak ulaşabilmiş.

9. İç Kale Sarayı ve Kilisesi (İç Kale Tetrakonchos Kilisesi)

Ani Antik Kentinin güneybatısındaki bir tepede İç Kale kurulu. Ebul Manuçahr Camisinin önünden geçen yolun güney batıya uzanan kısmındaki patika bir yol ile iç kaleye ulaşılıyor. Küçük tepenin üzerine daire şeklinde çevreleyen surlar ve sur içerisinde kilise kalıntısı ve bir saray kalıntısı var. Nadir görülen iki katlı yapısıyla Ani’deki tek örnek.

Günümüzde harap durumda bulunan sarayın, bazıları çift katlı olan çok sayıda odalar ile fresk, çini ve figürlü kabartmalarla süslü üç tören salonu ve bir hamam içerdiği biliniyor.

Şehrin ilk Hıristiyan yapısı ve Ani’deki en eski tarihli kilise olan Saray Kilisesi (Surp Sargıs ve T’oros, Gamsaraganlar), iç kalede yer alıyor. Yapıların cepheleri dönemin özelliklerini yansıtan zengin kabartmalarla bezenmiş.

10. Kervansaray (Surp Arak’elots Kilisesi)

Bin yıldır ayakta kalmaya çalışan bir Kervansaray. Ani’nin batı kesiminde yer alan Selçuklu Kervansarayı 12. yüzyılın başlarında yapılmış. Bugün oldukça harap da olsa giriş kapısı üzerindeki bezemeler Selçuklu mimari üslubunu yansıtıyor.

Kırmızı, siyah ve kahverengimsi düzgün kesme taşlarla inşa edilmiş. Beş kubbeye sahip olması ve bunun yapının dış görümünde oluşturduğu etki, Surp Arak’elots Kilisesi’ni tüm benzerleri arasında eşsiz kılıyor.

11. İpek Yolu Köprüsü

Ermenistan üzerinden Arpaçay Nehri’ne ulaşan İpek Yolu, şehrin Dvin Kapısı önünde iki yakayı birleştirip Ani’ye bağlanıyordu. Bir kısmı yıkık köprü geçmişte kervanların kullandığı önemli bir ticaret bağlantısıydı. Köprü günümüzde iki ülke sınırının tam ortasında önemli bir tarihi belleğin yansıması.

12. Şehrin Surları

Ani’nin kara yönünden etrafı iki katlı, vadi ve nehir yönünde ise tek katlı ve 5 km’yi bulan sur duvarları ile çevrili. İç kale ise MS 4. yüzyılda Kars iline ismini veren Karsaklılar tarafından yaptırılmış.

Surlar, çok dikkatlice kesilmiş ve birbirine geçirilmiş bej bazalt ile kaplanmış beton çekirdekten yapılmış. Kırmızı ve siyah taş, yer yer surları desenlenmiş. Haçlar, hanedan arması ve tılsımlı hayvan ya da sembollerle süslemiş.

13. Mağaralar

Ani’nin etrafındaki kayalık uçurumlar, altta yumuşak tüf, üstte sert bazalt oluşumlardan meydana geliyor. Tüf kayalıklara oyularak yapılmış çok sayıda, şapel, mezar odası, depo, konut, kuş evleri ve benzeri işlevlerle kullanılmış çok sayıda yapı ve mağara bulunuyor. Bunların bazıları iç merdivenlerle birbirine bağlı.

Ani’nin silüetine farklı bir güzellik katan mağaraların bazıları basit düzenlenmişken bazıları oldukça kompleks planlanmış. Bostanlar Deresi çevresindeki mağaraların ellili yıllara kadar barınma amaçlı olarak kullanıldığı biliniyor.