Trilye Gezilecek Yerler

Tarihin her bir sokakta canlı olarak hissedildiği Tirilye, Bursa’nın Mudanya ilçesinin 11 km uzağında, Marmara’ya kıyısı olan şirin bir belde. İstanbul’un keşmekeşinden kaçıp küçük, sakin bir kasabada, zeytin bahçeleri ve ahşap evlerin arasında geçmişi keşfe çıkmak isteyenler için nefis bir adres. Bir yanı deniz, bir yanı yemyeşil tepelerin olduğu, kıvrıla kıvrıla giden bir yoldan ulaşılıyor.

Adını, bir zamanlar İstanbul’dan sürgün edilen 3 papazdan aldığı rivayet ediliyor. İznik’te gerçekleşen Hristiyanlık’ın ilk konsili sırasında muhalif olan üç din adamı Aya Yani, Aya Yorgi ve Aya Sotiri aforoz edilmiş. Müritleriyle birlikte İznik’i terk etmek zorunda kalan bu üç din adamı Trilye’nin bulunduğu yere yerleşmiş. Bu yerde daha sonra Rumca ‘üç papaz’ anlamına gelen ‘Tri ilya’ olarak anılmaya başlamış.

Diğer bir rivayete göre de barbunya balığı anlamına gelen trigliyadan almış adını. Köyün adı 1963’de ‘Zeytinbağı’ olarak değiştirilse de 2011’de tekrar iade edilmiş. Cumhuriyet, Melekler Adası, Sev Kardeşim, Kezban Yenge gibi film ve dizilere ev sahipliği yapmış olan şirin küçük bir kasaba burası.

Trilye’nin kısa tarihi

Trilye Misyalılar, Traklar, Antik Romalılar ve Bizanslılara uzanan köklü bir tarihe sahip. Antik Kapanca Limanı ile tarihin her devresinde önemli bir ulaşım noktası olan Tirilye’nin önemi 1261’de bir kez daha artmış. Bu tarihte imzalanan Nympheaum Anlaşması ile Bizans İmparatoru Mikhael Palailogos’un, Marmara sahillerinde Cenevizlilere verdiği ticaret garantisi sayesinde Cenevizliler, Apollonia Gölü kuzeyinden elde ettikleri tuzun ihracatında, Tirilye ve Apameia (Mudanya) limanlarını kullanmışlar

Mudanya’nın fethi sonrasında, Mirzaoba ve Kaymakoba Türkmen köylerinin kuruluş evresinde (1321-1330) Osmanlı tarafından ele geçirilen Tirilye’de mübadeleye dek nüfusunun büyük çoğunluğu Rumlardan oluşuyormuş. Öyle ki bir camiye karşılık, 7 kilisesi, 3 manastırı bulunan köyde, 1 Müslüman okulu varken 2 Hristiyan okulu yer alıyormuş.

Takvimler 1481-1512’yi gösterdiğinde ise II. Beyazıt, İstanbul’dan getirttiği 30 aileyi Tirilye’ye yerleştirmiş. 1920’de Yunanlılar tarafından işgal edilen ve 1922’de geri alınan Tirilye, 1924’teki nüfus mübadelesinin ardından, buradan giden Rumların yerlerine, Selanik, Usturumca, Dedeağaç, Serez, Tikveş, Karacaova ve Girit’ten gelenler yerleştirilmişler.

Tarihi kayıtlara göre Trilye’de 1908’de 820 hane bulunuyormuş. 19. yüzyılın sonlarında ise beldede 109 Türk ve 3,657 Rum’un yaşadığı biliniyor. Türkiye-Yunanistan arasında gerçekleşen Nüfus mübadelesinden sonra bölgedeki bütün Rumlar Yunanistan’a gönderilmiş.

Trilyeli Rumlar Yunanistan’da aynı isimde bir köy kurmuşlar. Onların bıraktıkları evlere de Yunanistan’dan gelen mübadil Türkler yerleştirilmiş. Günümüzde ise beldede hiç Rum yok. 1963’de ‘Zeytinbağı’ olarak değiştirilse de 2011’de iade edilmiş.

Trilye Gezilecek Yerler

Trilye ve çevresi antik çağlardan beri yerleşime açık olmuş. Bu yüzden attığınız her adımda kısmen de olsa korunmuş tarihi bir yapıyla karşılaşıyorsunuz. Eskiden yoğun olarak Rum ve diğer Hıristiyanların yaşadığı köyün dar ve dolambaçlı sokaklarından dolaşırken, yıllar ötesinden gelmiş gibi karşısınızda duran eski Rum evleri, kiliseler, camiler, çeşmeler, asırlık çınar ağaçlarıyla karşılaşıyorsunuz.

Diğer yandan güzelim tarihi binalar yıkılmaya yüz tutmuş, harap halde. Hepsi de apartmanların arasına sıkışıp kaybolmuş nerdeyse. Bursa’nın sevimli mi sevimli bir sahil kasabası Trilye, birinci derece SİT alanı. Restorasyonları yapılmadığından taş veya ahşap mimarideki eski Rum evlerinin çoğunun durumu içler acısı.

Bazıları yıkıldı yıklacak gibi duruyor. İki veya 3 katlı evlerin bazılarının tarihi 500 yıl kadar gerilere bile gidiyor. Görkemli olmasına rağmen yıkık ve terkedilmiş Taş Mektep, Kemerli Kilise harap durumda. Her ikisini de ancak dışarıdan bakabiliyorsunuz.

1. Trilye Çınar

Aracınızla Tirilye Meydana kadar gelip park edin ya da orada sahile uzayıp otopark alanına bırakın. Meydanda yer alan çınar ağacından aşağıya doğru baktığınızda köyün en ünlü karesiyle karşılaşıyorsunuz. Burası Trilye’nin kalbi. Çınar ağacını ve eski evleri fotoğraflayın.

Çevrede çok sayıda şirin dükkan var. Vaktiniz varsa her birine uğrayın. Kadınların işlettiği, meydanda yer alan Tirilye Sofrasında bir soluklanın, bir şeyler atıştırın. Hanımağa Konağı Pansiyon, Trilye Çarşısı ve diğer dükkanları gezin, fotoğraflayın.

2. Taş Mektep

Taş Mektep, Trilye çınarın bir sokak yukarısında yer alıyor. Abdülmecid Dönemi’nde gerçekleştirilen reformlar sayesinde bir papaz okulu olarak inşa edilen yap, kurulduğu dönem papaz okulu olarak kullanılmış. Kıbrıs Eski Cumhurbaşkanı Makarios’un eğitim aldığı Papaz Okulu 1909’da neo-klasik tarzda yapılmış.

Rumların Trilye’yi terk etmelerinden sonra, Kazım Karabekir tarafından 1924’te öksüz, yetim ve şehit çocukları Dar-ül Eytam (Öksüz Yurdu) olarak kullanılmış. Sonrasında ise 1980’lere kadar ilkokul binası olarak değerlendirilmiş.

Taş Mektep hak ettiği değeri görememiş ve son gördüğümde harap haleydi. Bugüne dek korunması açısından hiçbir çalışma yapılmayan tarihi yapının daha çok zarar görmemesi için çevresi tel örgüyle çevrilmiş. Belediye tarafından satışa çıkarıldığını biliyorum.

3. Dündar Evi

Dündar Evi, Rumlardan kalan tarihi eser niteliğindeki Yuannes Kilisesi aslında. Eskiden Aziz Yuhanna Kilisesi olarak bilinen bu yapının üçüncü yüzyıldan kaldığı düşünülüyor. 20. yüzyılın başlarında Rumların bölgeyi terk etmesinin ardından özel mülkiyete dönüşmüş.

İlerleyen süreçte sahibi tarafından kiraya verilen bina 3 aile tarafından kullanılmış. 3 katlı yapıya kemerli taş bir kapıdan giriliyor. Dündarevi İstanbullu işadamı Ömer Elal’a satılmış.

4. Kemerli Kilise

Kemerli Kilise, Trilye’nin önemli kutsal yapılarından biri. Hristiyanlığın kadim dönemlerinde de büyük ilgi gören Trilye ve çevresinde çok sayıda görkemli kilise, manastır inşa edilmiş, ancak günümüze kadar sadece 3 kilise ve 1 manastır ulaşabilmiş. 13. yüzyıl sonlarında yapıldığı kabul edilen Kemerli Kilise de bunlardan birisi.

Panagia Pontobasilissa Kilisesi ya da belde de tanınan adıyla Kemerli Kilise, Dört büyük meleği tasvir eden fresklere sahip. Tarihte duvarlarına resim yapılan ilk kilise olarak geçiyor. Yunan haçı şeklinde tasarlanmış olan kilisenin, Hz. Meryem’e adandığı biliniyor.

Hristiyan aleminde büyük önem taşıyan kilise günümüzde İstanbul Fener Rum Patrikhanesi’nin Bursa Metropolitliğine atadığı Elpidophoros Lambriniadis tarafından satın alınmış Restorasyondan sonra kilise olarak hizmet vermeye devam edecek.

Harap haldeki kilisenin avlusu incir ve erik ağaçları ile dolu. Duvarlarındaki resimler, bakımsızlık, üzerlerinin çizilmesi ve boyanması nedeniyle zarar görmüş durumda. İlk gittiğimde duvar kenarından bakılınca içerisi görünüyordu. İkinci gidişimde tamamen kapatılmıştı ve kapısına kilit vurulmuş, bir şeyler görmek pek mümkün değildi. Şimdi ne durumda bilmiyorum.

5. Tarihi Trilye Çamlı Kahve

Taş Mektep’in yanından yukarı çıkıldığında Tarihi Trilye Çamlı Kahve‘ye ulaşıyorsunuz. Trilye’nin balkonu tabir edilen tarihi Çamlı Kahve’de asırlık çınarların altında, denize ve zeytin bahçelerine nazı çayınızı kahvenizi için, dinlenin. Püfür püfür esiyor ve manzara nefis. Tam bir tepe olduğu için çevredeki yöreler kuşbakışı görülebiliyor.

Çam ağaçlarının ve güzel bakımlı bir bahçenin ortasında, denize en yakın masaya oturup keyfini çıkarın. 18 çeşit kahvaltılığın 25 TL olduğu Çamlı Kahve’de hafta sonu yer bulmak biraz zor olabilir. Araç ile gelenler için otoparkı mevcut. Çamlı Kahve’den ileriye doğru uzayan yolu takip ettiğinizde bu defa Tirilyeli Kadinlar Kooperatifi’nin işlettiği diğer bir mekana ulaşıyorsunuz. Burası da yeme içme için diğer bir alternatif.

6. Fatih Camii

Fatih Camii, eski ismi Hagios Stephanos Kilisesi’nden camiye dönüştürülmüş bir ibadethane. Kapısında Hicri 968, Miladi 1560 yazılı olan Bizans sütun başlıklarına sahip. Fatih Cami yanında yer alan Osmanlı Hamamı (Avlulu Hamam), Yavuz Sultan Selim tarafından yaptırılmış. Bugün kültür merkezi olarak kullanmak için restore ediliyor. Hamamın yapım tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte tahminler 16. yüzyılı işaret ediyor.

7. Atatürk Meydanı ve Yat Limanı

Tirilye sahil şeridinde ufak bir yürüyüş hattı ile yat limanı bulunuyor. Meydanın hemen yanındaki plajdan denize de girilebiliyor. Öğleden sonraları dalgalı burası. Yine Kadın Kooperatifi ile Çamlı Kahve’nin aşağı kısmında da denize girilebiliyor. Plaj daha çok siyaha çalan taşlardan oluşuyor.

8. Trilye Köylü Pazarı

Atatürk Meydanındaki liman kısmında el işi hediyeliklerin bulunduğu ufak tezgahlar var. Tamamen organik ürünlerden oluşan pazarda zeytin, zeytin yağı, turşu, salça ve reçel yerli ve yabancı turistler tarafından yoğun ilgi görüyor. Köylü Pazarındaki tezgahlarda, kadınlar kendi hazırladıkları nefis zeytinlerini, kendi yaptıkları turşuları, portakal, ayva reçellerini, acılı soslarını tattırıp satıyorlar. Hangisini alacağınızı şaşırırsınız. Köy kadınlarının kendi tarlalarından toplayıp, satışa çıkardığı zeytinler doğallığı ve uygun fiyatıyla alınması gereken ilk şey.

9. Medikion Manastırı

Tirilye’den Eşkel Limanı’na giden karayolu üzerinde yer alıyor. Kuzeybatısında Rum Mezarlığı var. İlk inşa edildiğinde Hagios Sergios’a adanmış, 11. yüzyılda adı değiştirilerek Medikion Manastırı olmuş. 8. yüzyılda kurulduğu bilinen ve çiftlik olarak kullanılan manastırın yalnızca duvarlarıyla, her birinin ağırlığı 200 kilo gelen görkemli giriş kapısıyla günümüze ulaşabilmiş. Manastırın kuzeybatısında bir de Rum mezarlığı bulunuyor

10. Kapanca Limanı

Tirilye’de Roma Dönemi’nden kalan Kapanca Bölgesindeki antik liman her tarih döneminde en önemli kıyı ulaşımının stratejik nokta olmuş. Kapanca Limanı bereketli topraklarından elde edilen zeytin ve diğer ürünlerin İstanbul’a gönderildiği, ticaret açısından önemi büyük bir liman kentiydi.

Yunan haçı şeklinde tasarlanmış olan Aya Yani Manastırı Trilye’ye 5 km uzakta olan bir noktada konumlanıyor. Kilisenin 709 yılında kurulduğu ve adını papaz Aya Yani’den aldığı rivayet ediliyor. 1922’ye kadar faaliyet gösteren Aya Yani Manastırı günümüzde harap halde bulunuyor.

Trilye’de ne yenir

Tirilye sahilinde, ailelerin işlettiği tahta masalar ve rengarenk örtüleriyle balık lokantaları ile çay bahçeleri bulunuyor. Lambalı radyosundan hala şarkılar yükselen ve özel ambalajında zeytinyağı ve hediyelik eşyalar bulabileceğiniz Savarona Restoran’dan başka Liman Restoran, Taş Mahal Restoran, Şekerev, Mahur ve Türk yemekleriyle ünlü Mehmet Ali Restoran gidilebilecek lezzet durakları.

Trilye’de sofraların baş tacı zeytin, zeytinyağı ve balık. Mevsimine göre balık yemek en iyisi, Trilye barbunya balığının ana vatanı. Yemeklere esas lezzet Trilye zeytinyağı. Bu yüzden önce o meşhur zeytinyağına geleneksel olarak kekik ve pul biber ekip odun ekmeği banılıyor.

Trilye halkının başlıca geçim kaynağı zeytin ise dünyaca ünlü. Trilye zeytini gerçekten başka zeytinlere benzemiyor. Başka yerlerde bulmak da mümkün değil, bu yüzden köylüler daha sonra isteyenlere zeytinleri kargo ile gönderiyorlar. Zeytin ve yan ürünlerini burada her köşeden almak mümkün.

Orta boyda, küçük çekirdekli ve çekirdeği meyvesine yapışmayan Trilye zeytini salamura yöntemiyle 3-4 yıl saklanabiliyor. Ayrıca olgunlaşmış yeşil zeytinlerden kırma, çizme ve az tuzlu konserve zeytin üretiliyor. Yörenin zeytini yağ yapımı için de çok uygun.

Günümüzde yöre halkının %90’ı geçimini zeytincilikle sağlıyor. Trilye’de balıkçılık eskiden olduğu gibi bugün de önemli bir geçim kaynağı. Trilye’de bağcılık, şarapçılık, ipekçilik de geçmişte kalan uğraşlar arasında yer alıyor.

Trilye nerede kalınır

ⓘ Osmanlı’nın son döneminden kalan yenilenmiş Trilyali Butik Hotel‘de panoramik deniz manzarası ve benzersiz olarak dekore edilmiş odalar bulunuyor. Deniz kıyısına sadece 400 metre mesafedeki Trilye Kaplan Hotel, Bursa Trilye otelleri arasında. Mudanya sahili denize girmek için pek uygun değil ama yöredeki turizm belgeli tek tesis Montana Otel hem turistik amaçlı hem de iş toplantıları için gelen konukları ağırlıyor.

Tirilye’ye nasıl gidilir

İstanbul’dan araçsız gelecekler için en kolay yol Mudanya’ya kalkan deniz otobüsüne binmek. Deniz yolunu katınca İstanbul Trilye arası 135 km. En basit ulaşım seçeneği İDO ya da BUDO ile denizden gitmek. Araba varsa İDO feribotuna, araba yoksa İDO ya da BUDO deniz otobüsüne binin.

İstanbul Yenikapı’dan deniz otobüsü ile Mudanya’ya geldikten sonra, oradan yarım saatte bir kalkan minibüslerle Trilye’ye gidiliyor. Trilye Mudanya arasındaki yol zeytinlikler ve doyulmaz manzaralar ile dolu 10 km’lik kıvrılarak giden bir yol.

İstanbul‘dan Bursa yönüne otomobili ile gidenlerse Gemlik’i 3 km. geçtikten sonra Engürücük sapağından girerek Kurşunlu, Güzelyalı, Mudanya üzerinden Trilye’ye varabilirler. Yol biraz virajlı olduğu için dikkat etmek gerekiyor. Yol güzerganında bazı izleme yerlerinde mola verip manzaranın keyfini çıkarın.

İstanbul-Trilye arası araçlar yaklaşık 2,5-3 saat sürüyor. Bursa-Trilye arası ise 40 km. Ayrıca Trilye’den güneye giden ve nefis manzaralar sunan bir karayolu sizi İzmir yoluna bağlanıyor. Trilye’ye nasıl gidilir blog yazımda daha geniş bilgiler yer alıyor.

Trilye köyü, zeytinleri, tarihi yerleri ve tertemiz havası ile özellikle İstanbul’dan yapılacak günübirlik geziler için bire bir. Bu şirin beldeye henüz turistik bir yer demek güç, çünkü hâlâ köy atmosferini muhafaza edebilmiş. Trilye’nin Rum mimarisinin muhteşem örnekleri olan evleri ise bakımsız ve biraz hüzünlü de olsalar, sıra sıra saksılardaki çiçekleri, zarif pencereleri, ilgi çekici kapıları ile gülümsemeyi sürdürüyorlar.